دیدگاه صوفیه درباره عبادت و دین (۱۵)

آنان این آیه را چنین معنی می‌کنند: پروردگارت را پرستش کن تا علم و آگاهی پیدا کنی. حاصل شود، پس اگر حاصل شد، عبادت [از تو] ساقط می‌شد و چه بسا بعضی از آنها گفته‌اند: پرستش کن تا حال برای تو حاصل شود، پس اگر حال تصوف برای تو حاصل شد عبادت تو پایان پذیرفته است. و عده‌ای از اینان عقیده بر این است که اگر گمان کردند که آن معرفت و حالی که می‌خواستند، به دست آوردند، دیگر ترک واجبات و انجام حرام مانعی ندارد. و چنان که گذشت این اعتقاد، عین کفر است. اما استدلال آنها به کلام خداوند تعالی: ﴿وَٱعۡبُدۡ رَبَّکَ حَتَّىٰ یَأۡتِیَکَ ٱلۡیَقِینُ٩٩﴾ [الحجر: ۹۹]. این آیه به زیان آنها است نه به نفع آنها، حسن بصری می‌گوید: «خداوند برای عبادت و پرستش مؤمنان هیچ اجلی غیر از مرگ قرار نداده است» و این آیه را خواند: ﴿وَٱعۡبُدۡ رَبَّکَ حَتَّىٰ یَأۡتِیَکَ ٱلۡیَقِینُ٩٩﴾ [الحجر: ۹۹]. مراد از یقین در اینجا مرگ و بعد از آن است و این مورد اجماع علمای مسلمان است. و این مثل آیه: ﴿مَا سَلَکَکُمۡ فِی سَقَرَ۴٢ قَالُواْ لَمۡ نَکُ مِنَ ٱلۡمُصَلِّینَ۴٣﴾ [المدثر: ۴۲-۴۳]. «چه چیز‌هایی شما را به دوزخ کشانده است و بدان انداخته است» * «می‌گویند: [در جهان] از زمره نمازگزاران نبوده‌ایم» تا به این آیه می‌رسد که می‌فرماید: ﴿وَکُنَّا نَخُوضُ مَعَ ٱلۡخَآئِضِینَ۴۵ وَکُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوۡمِ ٱلدِّینِ۴۶ حَتَّىٰٓ أَتَىٰنَا ٱلۡیَقِینُ۴٧﴾ [المدثر: ۴۵-۴۷]. «و ما پیوسته با باطلگرایان [همنشین و همصدا می‌شده‌ایم و به باطل و یاوه و عیبجوئی] فرو می‌رفته‌‌ایم» * «و روز سزا و جزای [قیامت] را دروغ می‌دانسته‌ایم: تا مرگ به سراغمان آمد». این سخن آنهاست، زمانی که در جهنم هستند و گفتند که به خاطر ترک نماز و ندادن زکات و دروغ دانستن آخرت، و همشینی با باطلگرایان تا زمان فرا رسیدن مرگ، به این روز افتاده‌اند. از حال و وضع آنان چنان فهمیده می‌شود که در دنیا به آن ایمان نداشتند و با کسانی نبودند، که خدا در مورد آنها فرمود: ﴿وَبِٱلۡأٓخِرَهِ هُمۡ یُوقِنُونَ﴾ [البقره: ۴].

«و به روز رستاخیز اطمینان دارند». و با این کار خواست که چیزی را که به آن‌ها وعده داده شده بود، بدهد و آن مرگ است^[۱].

بنابراین، این آیه بر وجوب عبادت بنده مکلف عاقل از زمان بلوغ تا وفاتش دلالت می‌کند. و هیچ زمانی قبل از مرگ وجود ندارد که تکلیف او تمام شود، چنان که صوفیه می‌پندارند.

[۱]– مجموع الفتاوی، (۱۱/۴۰۱ – ۴۰۲، ۴۱۷ – ۴۱۸).