وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
دقیقا از چه لحظه ای باید از خوردن و نوشیدن پرهیز نمود؟ آیا با شنیدن الله اکبر موذن یا وقت دیگری؟ و اگر کسی در دستش لیوان آبی باشد و یا در دهانش مقداری آب باشد و در آن لحظه موذن اذان بگوید باید چکار کند؟
الحمدلله،
آنچه برای روزه دار واجب است اینست که از هنگام طلوع فجر صادق تا غروب کامل خورشید از هرنوع عملی که منجر به باطل شدن روزه می شود پرهیز نماید، بنابراین لحظه ی شروع امساک؛ طلوع فجر صادق است، چنانکه الله تعالی می فرماید:
« فَالْآَنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَی اللَّیْلِ» البقره/۱۸۷ .
یعنی: «پس هم اکنون با آنان (زنانتان) آمیزش کنید و چیزی که خدا برایتان نوشته است را بخواهید و بخورید و بیاشامید تا آن گاه که رشته سپیده بامداد از رشته سیاه (شب) برایتان از هم جدا و آشکار گردد. سپس روزه را تا شب ادامه دهید».
و امام بخاری نیز از عایشه رضی الله عنه روایت کرده: « أَنَّ بِلَالًا کَانَ یُؤَذِّنُ بِلَیْلٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : کُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّی یُؤَذِّنَ ابْنُ أُمِّ مَکْتُومٍ ، فَإِنَّهُ لَا یُؤَذِّنُ حَتَّی یَطْلُعَ الْفَجْرُ». بخاری (۱۹۱۹).
یعنی: هنوز شب مانده بود که بلال اذان سر داد، و رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: بخورید و بیاشامید تا آنکه ام مکتوم اذان می دهد، چرا که او تا وقت طلوع فجر اذان نمی دهد.
بنابراین ملاک و لحظه امساک؛ طلوع فجر صادق است، و اگر کسی از طلوع آن مطلع شد و یا آنکه مطمئن است که موذن همزمان با طلوع فجر صادق و همگام با آن اذان می دهد، در آنصورت بایستی بالفور امساک کند و چیزی نخورد یا نیاشامد، اما اگر می داند که موذن اندکی زودتر و جلوتر از طلوع فجر صادق اذان می دهد، در اینحالت لازم نیست که باشنیدن اذان امساک کند و او می تواند آب بنوشد یا آب داخل دهانش را بخورد.
البته بعضی از علما استثنایی قائل شده اند و آن زمانی است که موذن اذان می گوید و شخص در دستش لیوان آبی باشد، که او می تواند با وجود شروع اذان، به قدر نیازش از آن آب بنوشد.
و دلیل خود را روایت ابوداود از ابوهریره رضی الله عنه آورده اند که او گفت: « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : إِذَا سَمِعَ أَحَدُکُمْ النِّدَاءَ وَالْإِنَاءُ عَلَی یَدِهِ فَلَا یَضَعْهُ حَتَّی یَقْضِیَ حَاجَتَهُ مِنْهُ». أبو داود (۲۳۵۰) و البانی در صحیح ابوداود گفته: اسناد آن حسن صحیح است.
یعنی: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: هرگاه یکی از شما صدای اذان را شنید و در دستش لیوان آبی بود، تا آنکه نیازش را از آن برآورده نکند لازم نیست لیوان را کنار بگذارد.
اما جمهور علما گفته اند که این حدیث مشمول زمانی است که موذن قبل از وقت نماز (قبل از طلوع فجر صادق) اذان دهد.
و البته امروزه بیشتر موذنین بر اساس تقویم و ساعات شرعی اذان می دهند نه بر اساس طلوع فجر صادق، و اگر اینگونه باشد اذان آنها نشانگر طلوع فجر صادق نیست، پس اگر کسی در این هنگام چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه اش صحیح است، زیرا او یقین ندارد که فجر صادق طلوع کرده، هر چند شرط عقل و دین آنست که احتیاط کند و با شنیدن الله اکبر موذن بلافاصله از خوردن و نوشیدن پرهیز و خودداری نماید.
از علامه ابن باز رحمه الله سوال شد: حکم شرعی در خصوص روزه کسی که اذان صبح را می شنود ولی همچنان می خورد و می آشامد چیست؟
جواب دادند: «بر مومن واجب است که هرگاه طلوع فجر بر او مشخص شد از هرگونه مفطراتی از قبیل خوردن و نوشیدن و غیره پرهیز کند.. به دلیل فرموده الله تعالی: « وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَی اللَّیْلِ» البقره/۱۸۷ .
یعنی: « و بخورید و بیاشامید تا آن گاه که رشته سپیده بامداد از رشته سیاه (شب) برایتان از هم جدا و آشکار گردد. سپس روزه را تا شب ادامه دهید». پس هرگاه صدای اذان را شنید و و بداند که موذن همزمان با طلوع فجر اذان می دهد، پس بر او واجب است امساک کند. و اگر موذن قبل از طلوع فجر اذان می دهد، امساک بر او واجب نیست، و برای روزه دار جایز است که بخورد و بیاشامد تا فجر صادق طلوع می کند.
و اگر نمی داند که موذن قبل از طلوع فجر اذان می دهد یا بعد از آن، در اینحالت بهتر است احتیاط کرد و با شنیدن اذان امساک کند، و البته اگر احیانا (در وقت اذان) چیزی بخورد یا نوشید روزه اش باطل نمی شود چون او نمی داند فجر طلوع کرده یا خیر.
و امروزه کسی که در داخل شهرها زندگی می کند، به دلیل وجود چراغهای برقی (و پخش نور در اطراف) نمی تواند با چشمش تشخیص دهد که چه وقت فجر طلوع می کند، ولی بر او لازمست تا احتیاط کند و به اذان و تقویم های شرعی که وقت اذان صبح را با ساعت و دقیقه مشخص کرده اند اعتماد و عمل کند، تا به این فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم عمل شده باشد که فرمود: « دَعْ مَا یَرِیبُکَ إِلَی مَا لَا یَرِیبُکَ» نسائی (۵۷۱۴)
یعنی: « آنچه که تو را به شک می اندازد رها کن و به آنچه که به تو اطمینان می دهد، عمل کند».
و نیز فرموده است:«فَمَنْ اتَّقَی الشبهَاتِ فقد اسْتَبْرَأَ لِدِینِهِ وَعِرْضِهِ» بخاری (۵۲) و مسلم (۱۵۹۹).
«هرکس، از آنها پرهیز کند، دین و ایمانش را حفاظت نموده است.» والله ولی التوفیق ” انتهی نقلا عن “فتاوی رمضان” جمع أشرف عبد المقصود (ص ۲۰۱) .
و خلاصه اینکه: اگر روزه دار می داند که موذن سر وقت (یعنی با طلوع فجر) اذان می دهد، پس بر وی لازمست تا با شنیدن اذان بالفور از هر نوع مفطراتی پرهیز نماید، و اگر نمی دانست و یا در آن شک داشت، تنها به نوشیدن لیوان آبی که در دستش است اکتفا کند (و روزه اش با آن باطل نمی شود) چرا که جایز نیست بگوییم: او همچنان بر خوردن و نوشیدن ادامه دهد تا یقین می یابد که فجر طلوع کرده! اللخصوص که با وجود چراغهای برقی امکان تشخیص طلوع فجر سخت است و حتی بعضی از مردم نمی توانند فرق بین فجر صادق و کاذب را تشخیص دهند، پس شرط عقل و دین احتیاط است.
والله اعلم
وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین