جهاد فی سبیل الله دو نوع است

قال ابن القیم رحمه الله (الوجه الخمسون، فی فضل العلم، مارواه الترمذی من حدیث أبی جعفر الرازی عن الربیع بن أنس قال قال رسول الله صلى الله علیه وسلم (من خرج فی طلب العلم فهو فی سبیل الله حتى یرجع) قال الترمذی هذا حدیث حسن غریب رواه بعضهم فلم یرفعه. وإنما جعل طلب العلم من سبیل الله لأن به قوام الإسلام کما أن قوامه بالجهاد فقوام الدین بالعلم والجهاد، ولهذا کان الجهاد نوعین: جهاد بالید والسنان وهذا المشارک فیه کثیر، والثانی: الجهاد بالحجه والبیان وهذا جهاد الخاصه من اتباع الرسل وهو جهاد الأئمه وهو أفضل الجهادین لعظم منفعته وشده مؤنته وکثره أعدائه. قال تعالى فی سوره الفرقان وهى مکیه (ولو شئنا لبعثنا فی کل قریه نذیراً فلا تطع الکافرین وجاهدهم به جهادا کبیرا) فهذا جهاد لهم بالقرآن وهو أکبر الجهادین، وهو جهاد المنافقین أیضاً فإن المنافقین لم یکونوا یقاتلون المسلمین بل کانوا معهم فی الظاهر، وربما کانوا یقاتلون عدوهم معهم، ومع هذا فقد قال تعالى (یاأیها النبی جاهد الکفار والمنافقین واغلظ علیهم) ومعلوم أن جهاد المنافقین بالحجه والقرآن. والمقصود أن سبیل الله هو الجهاد وطلب العلم ودعوه الخلق به إلى الله.) (مفتاح دار السعاده) ۱/ ۷۰٫

ترجمه : ابن القیم رحمه الله فرموده است:

« وجه پنجاهم  در فضل علم شرعی آنچه است که ترمذی از أبوجعفر رازی از ربیع بن أنس روایت نموده که فرموده : پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده اند : « هر کسی در راه طلب علم خارج شود ، او در راه خدا است تا زمانی که بر میگردد ». ترمذی گفته است : این حدیثی است حسن و غریب ، که بعضی از راویان آن را موقوفاً روایت نموده اند.
و از این جهت طلب علم از زمره ی جهاد فی سبیل الله قرار داده شده است که، با علم شرعی است که برپایی و حفظ اسلام صورت میپذیرد ، همانطور که برپایی و حفظ دین با جهاد فی سبیل الله صورت میگیرد .
پس حفظ و قوام دین با علم و جهاد است. و به همین سبب است که جهاد دو نوع است :
۱- جهاد با دست و شمشیر . و این نوع جهاد ، أفراد شرکت کننده در آن بسیارند.
۲- جهاد با حجت و بیان ، که این نوع جهاد جهاد أفراد خواص از اتباع پیامبران است ، و این نوع جهاد ، جهاد أئمه و بزرگان دین است ، و برترین جهاد از میان این دو نوع جهاد است ، – که این فضل آن – به سبب منفعت عظیم این جهاد و سختی و مشقت بسیار آن ، و کثرت و زیادی دشمنان آن است.
خداوند متعال در سوره الفرقان که از سوره های مکی است فرموده : « اگر ما می خواستیم در هر شهر و روستائی ، ( پیغمبر ) بیم رسانی را برمی انگیختیم . ( ولی صلاح امتها و ملّتها در این نمی باشد ) .پس ( در تبلیغ رسالت و دعوت به حق ، استوار و کوشا باش و ) از کافران اطاعت مکن ( و به دنبال هوسها و خرافات ایشان مرو ) و با ( اسلحه ) قرآن با آنان جهاد بزرگ ( و همه جانبه تبلیغاتی ) را بیاغاز ». ( الفرقان : ۵۱- ۵۲ ).
پس این جهاد مذکور در این آیه ، جهاد با کافرین است به وسیله ی علم و قرآن ، که بزرگترین نوع از دو نوع جهاد است ، و همچنین این نوع جهاد ، جهاد بر علیه منافقین نیز میباشد ، زیرا منافقین بر علیه مسلمین جنگ و قتال نمی نمودند ، بلکه در ظاهر با آنها بودند ، و چه بسا گاهی هم به همراه مسلمین بر علیه دشمن آنها میجنگیدند ، أما با وجود همه ی این أمور ، الله متعال فرموده :
« ای پیغمبر ! با کافران و منافقان جهاد و پیکار کن ( تا ایشان را از کفر و نفاق برگردانی ) و بر آنان سخت بگیر و ( با ایشان خشن باش . این مجازات کنونی ایشان است و در آخرت ) جایگاهشان دوزخ است و چه بد سرنوشت و چه زشت جایگاهی است !». ( توبه : ۷۳ ).
و معلوم است که جهاد منافقین با حجت و علم و قرآن است . و مقصود و خلاصه ی مطلب این است که : درسبیل الله و راه خدا بودن ، همان جهاد (قتال ) و طلب علم و دعوت مردم به سوی الله است ».
( مفتاح دار السعاده ۱ / ۷۰ ).

براستی که طلب علم شرعی و رسیدن به قله های علم و حکمت ، و جهاد حجت و بیان ، بسیار بسیار سخت و طاقت فرسا است!!! اللهم اجعلنا من العلماء الربانیین ، من ورثه انبیاءک علماً و عملاً و إخلاصاً و صدقاً و یقیناً و جهاداً و شهاده فی سبیلک آمین!.