جمع بین نمازها به خاطر عذر

اما جمع بین نماز همان طور که پیامبر  صلی الله علیه و سلم جمع کرده است تنها به خاطر مریضی یا سفر یا جنگ و یا مشقتی عمومی جایز شمرده‌ شده‌ است. و همه‌ی این‌ها مواردی استثنایی می‌باشد که استناد به آن‌ها برای عادتی همیشگی صحیح نیست. و اگر آن جایز می‌بود لابد پیامبر صلی الله علیه و سلم بدان روی می‌آورد، زیرا پیامبر صلی الله علیه و سلم به‌ آسان‌گیری روی مردم علاقه‌ داشتند. همانا هرگاه بین دو کار مختار می‌گردید، حتما کار آسان را اختیار می‌نمود مادام که گناه محسوب نمی‌شد. پیامبر  صلی الله علیه و سلم همانگونه بودند که خداوند متعال وی را توصف کرده است:

﴿عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ١٢٨﴾ [التوبه: ۱۲۸].

«هرگونه درد و رنج و بلا و مصیبتی که به شما برسد، بر او سخت و گران می‌آید. به شما عشق می‌ورزد و اصرار به هدایت شما دارد، و نسبت به مؤمنان دارای محبّت و لطف فراوان و بسیار مهربان است».

تقسیم نمازها به پنج وقت به دلیل روایات متواتر در خصوص عمل پیامبر  صلی الله علیه و سلم می‌باشد. و به قطعیت از ایشان، خلفای راشدین و تابعین ثابت شده است. پیوسته در زمان پیامبر اذان پنج نوبت در مسجد نبوی گفته شده است و در هیچ برهه‌ای از زمان مشاهده نشده که اوقات نمازها سه بوده باشد و در زمانی دیگر به پنج بار تغییر کرده باشد، بلکه عکس این قضیه در سرزمین‌هایی بوده که در آن سه بار اذان گفته می‌شود؛ مثل ایران بعد از حکومت صفوی.

و این چیزی است که مصادر سنی و شیعی با ده‌ها روایت بر آن متفق‌اند، مثل روایتی که احمد، ترمذی و نسائی با لفظ احمد روایت کرده‌اند: جبرئیل نزد پیامبر آمد و به او گفت: برخیز و نماز ظهر را به جای آور. در آن هنگام خورشید زوال کرده بود؛ سپس عصر هنگامی که سایه‌ی هر چیزی به اندازه‌ی خودش رسید، نزد او آمد و گفت: برخیز و نماز عصر را بگذار. و هنگامی که خورشید غروب کرد، نزد او آمد و گفت: برخیز و نماز را به جای بیاور سپس وقتی که شفق پنهان شد به او فرمود: برخیز و نماز را به جای بیاور. سپس هنگامی که فجر روشن شد نزد او آمد و گفت: برخیز و نماز صبح را به جای بیاور. در فردای آن روز نیز نزد او آمد و دقیقاً همان الفاظ را تکرار کرد؛ اما هنگامی که نزد او آمد گفت که نماز مغرب یک وقت دارد و برای عشاء نیز تا نصف شب یا ثلث شب وقت وجود دارد، سپس در موقعی برای نماز فجر آمد که‌ کاملا دنیا رنگی زرد به‌ خود گرفته‌ بود، پس فرمود: نماز را به‌ جای آور. بعد از برگزاری نماز گفت: میان این دو وقت به‌ عنوان وقت نماز فجر محسوب می‌گردد.

از میان امامیه،‌ طوسی در (التهذیب^[۱]) و (الاستبصار)^[۲]، مجلسی در (البحار)^[۳] و همچنین حر عاملی در (وسائل الشیعه)^[۴] و میرزا حسین نوری طبرسی در (مستدرک الوسائل)^[۵] از جعفر بن محمد (ره) این روایت را گزارش داده‌اند.

و در نهج البلاغه از امیر المؤمنین علی رضی الله عنه آمده است که در نام‌هایش به فرمانداران سرزمین نوشته: «بعد از جا به جا شدن سایه نماز ظهر را بخوانید و نماز عصر را در حالی بخوانید که خورشید زنده و روشن است و نماز مغرب را آنگاه بخوانید که روزه‌دار افطار می‌کند و نماز عشاء را در هنگامی بخوانید که شفق از بین می‌رود و تا ۳/۱ شب به عنوان وقت آن محسوب می‌گردد و نماز صبح را در هنگامی بخوانید که انسان چهره‌ی رفیقش را می‌شناسد».

و ممکن نیست که این گفته علی بر (تقیه) حمل گردد، زیرا علی رضی الله عنه هنگامی این نوشته را فرستاد که خلیفه بود و تحت امر کسی نبود.

آری این‌گونه‌ قاعده‌ را بر این موضوع تطبیق دادند یعنی قاعده‌ی دنبال کردن متشابهات برای به‌ تنگنا انداختن امور عبادی و به‌کارگیری وسعت و پهنایی در امورات شهوانی.

^[۱]– ۲/۲۵۳،دارالکتب الإسلامیه/تهران، چاپ چهارم ۱۳۶۵ه.ش.

^[۲]– (۱/۲۵۷، دار الکتب الاسلامیه / تهران – چاپ سوم ۱۳۹۰ ه‍. ق.).

^[۳]– (۹/۳۴۷)، مؤسسه الوفاء – بیروت – لبنان ۱۴۰۴ ه‍. ق.).

^[۴]– (۴/۱۵۷، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث / قم – چاپ اول ۱۴۰۹ ه‍.ق.).

^[۵]– (۳/۱۲۲، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث / قم –چاپ اول۰۸ ه‍.ق.).