اقوال سلف صالح

نصیحت از جنس طلا حسن بصری رحمه الله : هرکه چهار خصلت داشته باشد خداوند او را از شیطان حفظ نموده و از آتش در امان می‌دارد : آنکه #نفس خود را هنگام #ترس و #طمع و #شهوت و #خشم نگه می‌دارد. (جامع العلوم والحکم)

    به تابعی بزرگوار، محمد بن منکدر رحمه الله گفتند: در دنیا چه چیزی را بیشتر می‌پسندی؟ پاسخ داد: شادمان کردن قلب مومن را. قضاء الحوائج، ابن ابی‌الدنیا ٣٣

  علامه ابن‌القیم رحمه‌الله: کسی که به او دعا کردن الهام شود (و همواره توفیق دعا یابد)، در حقیقت نسبت به او اراده‌ی اجابت شده است. زیرا الله متعال می‌فرماید: {ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ} [غافر:۶٠] یعنی: ” مرا بخوانید تا برای شما (دعایتان را) اجابت کنم.” الداء والدواء، (٢٨)

حافظ در تعلیق بر حدیث: «أمرت أن أقاتل الناس حتى یشهدوا أن لا إله إلا الله»؛ «به من دستور داده شده است که با مردم بجنگم تا گواهی دهند که هیچ معبودی بجز الله وجود ندارد»، می‌گوید: از این حدیث ترک کردن تکفیر اهل بدعتی که به توحید اقرار می‌کنند و به شرائع ملتزم هستند برداشت می‌شود. [۱] [۱]– جـ۱ …

ابن تیمیّه درباره‌ی این فرموده‌ی ‌پیامبر صلی الله علیه وسلم: «إن الله تجاوز لأمتی عما حدثت بها أنفسها ما لم تکلم به أو تعمل به»؛ «خداوند از امّت من گذشت کرده است درباره‌ی آنچه که در نفسشان خطور می‌کند در صورتی که به آن تکلّم نکنند یا به آن عمل نکنند»، می‌گوید: عفو و بخشیدن آنچه در نفس آدمی ‌خطور …

شوکانی می‌گوید: «ولکن لا یخفى علیک ما تقرر فی أسباب الرده أنه لا یعتبر فی ثبوتها العلم بمعنى ما قاله من جاء بلفظ کفری أو فعل فعلاً کفریاً»؛ «و اما بر تو پوشیده نیست آنچه که در اسباب رده مقرر شده است این است که، داشتن علم به معنای آنچه که می‌گوید برای اثبات ارتداد معتبر نمی‌باشد؛ برای کسی که …

و حطاب، صاحب کتاب «مواهب الجلیل شرح مختصر خلیل» می‌گوید: ابن العربی در اول کتاب «التوسط فی أصول الدین» می‌گوید: «ألا ترى أن المرتد استحب العلماء له الإمهال، لعله إنما ارتد لریب فیتربص به مده لعله أن یراجع الشک بالیقین والجهل بالعلم ولا یجب ذلک لحصول العلم بالنظر الصحیح الأول»؛ «آیا نمی‌بینی که علما مستحب دانسته‌اند که مرتد مهلت داده …

و ابن تیمیّه می‌گوید: «قد اتفق الصحابه والأئمه بعدهم على قتال مانعی الزکاه وإن کانوا یصلون الخمس ویصومون شهر رمضان. وهؤلاء لم یکن لهم: شبهه سائغه فلهذا کانوا مرتدین وهم یقاتلون على منعها وإن أقروا بالوجوب کما أمر الله»؛ «صحابه و ائمه‌ی بعد از ایشان اتفاق نظر دارند بر جنگیدن با مانعین زکات اگرچه هم آن‌ها نمازهای پنج‌گانه را بخوانند …

ابن قیّم درباره‌ی این فرموده‌ی خداوند: ﴿قُلِ ادْعُوا الَّذِینَ زَعَمْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ لَا یَمْلِکُونَ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِیهِمَا مِن شِرْکٍ وَمَا لَهُ مِنْهُم مِّن ظَهِیرٍ ۲۲ وَلَا تَنفَعُ الشَّفَاعَهُ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ﴾ [سبأ: ۲۲- ۲۳]. «(ای پیامبر!) بگو: کسانی را که غیر از خدا (معبود خود) می‌پندارید، (به فریاد) بخوانید، (آن‌ها) …

ابن تیمیّه می‌گوید: «وبالجمله فمن قال أو فعل ما هو کفر کفَر بذلک وإن لم یقصد أن یکون کافراً إذ لا یقصد الکفر أحد إلا ما شاء الله»؛ «خلاصه اینکه هر کس سخنی بگوید یا کاری انجام دهد که کفر می‌باشد، با آن کافر می‌شود؛ اگرچه قصد کافر شدن را هم نداشته باشد. برای اینکه کسی قصد کفر نمی‌کند مگر …

ابن قیم می‌گوید: پس ایمانی که بر هر شخصی فرض است، ماهیتی مرکّب از علم و عمل دارد و وجود داشتن ایمان متصور نمی‌شود مگر با علم و عمل… و آیا عبادت کردن الله که حق او بر همه‌ی بندگان است انجام می‌شود جز با داشتن علم؟ و آیا به علم می‌رسد جز با طلب کردن آن؟[۱] [۱]– مفتاح دار السعاده …

ابن قیم می‌گوید: گفتند: بر قلب دو واجب می‌باشد و جز با آن دو، مؤمن نمی‌شود، واجب (اول) معرفت و علم داشتن، و واجب (دوم) حبّ و انقیاد و تسلیم گشتن. پس همانطور که مؤمن نمی‌شود اگر واجب علم و اعتقاد را با خود نیاورد، به همان شکل مؤمن نمی‌شود اگر واجب حب و انقیاد و تسلیم شدن را نیاورد؛ …

شیخ الإسلام می‌گوید: و اگر بالفرض قومی ‌می‌بود که به پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌گفتند: ما با قلب‌هایمان بدون شک کردنی، به آنچه که برای ما آورده‌ای ایمان می‌آوریم و با زبان‌هایمان به شهادتین اقرار می‌کنیم، جز اینکه از تو در هیچ چیزی از آنچه که به آن امر کرده‌ای و از آنچه که از آن نهی کرده‌ای اطاعت …

و امام نووی در تعلیق بر حدیث: «اذهب بنعلی هاتین فمن لقیت من وراء هذا الحائط یتشهد أن لا إله إلا الله مستیقناً بها قلبه فبشره بالجنه»؛ «(خطاب به ابوهریره) با این دو کفش من برو و هرکسی را بیرون این باغ دیدی و او به یگانگی معبود گواهی دهد و قلباً اطمینان داشته باشد، او را به بهشت بشارت …

ابن تیمیّه می‌‌گوید: «فلا ینجون من عذاب الله إلا من أخلص لله دینه وعبادته ودعاه مخلصاً له الدین. ومن لم یشرک به ولم یعبده فهو معطل عن عبادته وعباده غیره کفرعون وأمثاله فهو أسوأ حالاً من المشرک. فلا بد من عباده الله وحده وهو واجب على کل أحد فلا یسقط عن أحد البته، وهو الإسلام العام الذی لا یقبل الله …

حافظ ابن حجر می‌گوید: عیاض می‌گوید: و به این آیه اشاره می‌کند: ﴿وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ [اعراف: ۱۷۲] «و (به یاد بیاور) هنگامی‌که پروردگارت از پشت‌های فرزندان آدم، ذریۀ آن‌ها را بر گرفت». می‌گوید: «این میثاقی است که در پشت آدم از آن‌ها گرفت، پس هرکس به آن وفا کند بعد از آنکه در دنیا …

محمد بن عبد الوهاب می‌گوید: «و خداوند سبحان بر علیه آن‌ها با اقرارشان به توحید ربوبیت، برای بطلان مذهبشان استدلال می‌کند. برای اینکه اگر خداوند، مدبّرِ یکتا باشد و همه‌ی مخلوقات به غیر او، صاحب مثقال ذره‌ای هم نباشند، پس چگونه او را و همراه او غیر او را به فریاد می‌خوانند؟ در حالی که به آن (توحبید ربوبیت) اقرار …

ابن القیم می‌گوید: «الوهیتی که رسولان، امّت‌هایشان را به وسیله‌ی آن به سوی توحید پروردگار دعوت می‌کردند، آن، عبادت کردن و بندگی کردن است. و از لوازم آن، توحید ربوبیت است که مشرکان به آن اقرار می‌کردند، پس خداوند بر با آن بر علیه آن‌ها احتجاج کرد که اقرار به آن (توحید ربوبیت) لازمه‌ی اقرار به توحید الوهیت می‌باشد».[۱] [۱]– …

ابن تیمیّه می‌گوید: «و این توحید (یعنی توحید الوهیت) فرق بین موحّدین و مشرکین است و به خاطر آن است که جزاء و ثواب در دنیا و آخرت واقع می‌شود. پس هرکس توحید الوهیت را نداشته باشد، از مشرکین جاودانه (در جهنم) خواهد بود. چراکه خداوند شرک به خود را نمی‌بخشد و پایین تر از آن را برای هر کس …

ابن تیمیّه می‌گوید: «این سخن رسول خدا صلی الله علیه وسلم که می‌فرماید: «کل مولود یولد على الفطره فأبواه یهودانه أو ینصرانه أو یمجسانه»؛ «هر فرزندی بر فطرت به دنیا می‌آید، پس پدر و مادرش او را یهودی یا نصرانی یا مجوسی بار می‌آورند»، پس صواب این است که آن، فطرت خداوند است که مردم را بر آن آفریده است …

صاحب بدائع الصنائع می‌گوید: ابو یوسف از ابو حنیفه رحمه‌الله روایت کرده این عبارت را که می‌گوید: «کان أبو حنیفه رضی الله عنه یقول: لا عذر لأحد من الخلق فی جهله معرفه خالقه لأن الواجب على جمیع الخلق معرفه الرب –سبحانه وتعالى- وتوحیده لما یرى من خلق السموات والأرض وخلق نفسه وسائر ما خلق الله –سبحانه وتعالى- فأما الفرائض فمن …

ابن تیمیّه به نقل از محمد بن نصر المروزی می‌گوید: «ولما کان العلم بالله إیماناً والجهل به کفراً، وکان العمل بالفرائض إیماناً والجهل بها قبل نزولها لیس بکفر، لأن أصحاب رسول الله، صلى الله علیه وسلم، قد أقروا بالله أول ما بعث الله رسوله، صلى الله علیه وسلم، إلیهم ولم یعلموا الفرائض التی افترضت علیهم بعد ذلک، فلم یکن جهلهم …

امام ابو بطین می‌گوید (بعد از اینکه از شیخ الإسلام ابن تیمیّه نقل می‌کند که می‌گوید: «إن من فعل الشرک فهو مشرک یستتاب فإن تاب وإلا قتل»؛ «همانا هر کس فعل شرک انجام دهد پس او مشرک است و توبه داده می‌شود پس اگر توبه کرد؛ وگرنه کشته می‌شود») می‌گوید: «فقد جزم –رحمه‌الله- فی مواضع کثیره تکفر من فعل ما …

  عطاء خراسانی رحمه الله روایت می‌کند: یکی از بانوان بیت المقدس عبادت‌گزار بسیار بزرگی بود، وهب بن منبه رحمه الله با مشاهده کردن وی می‌فرماید: شما هنگام عبادت دچار تحمل مشکلات و سختی‌های فراوانی می‌شوی، آن بانو در پاسخ گفت: برخی از تصورات و خیالات مرا ناراحت می‌کنند. هنگامی‌که وهب بن منبه خواست از این خیالات مطلع گردد، آن بانو …

  موفقه (رحمها الله) از بانوان موصل نسبت به ارشادات رسول الله صلی الله علیه وسلم آن‌چنان باوری داشت که یک دفعه در مسیر راه پایش طوری به زمین خورد که یکی از ناخن‌های پایش افتاد، با پیش آمدن این واقعه لبخندی زد، مردم حیران شدند، از این‌که پایش زخمی گردیده باز هم می‌خندد. موفقه (رحمها الله) در پاسخ گفت: …

  ابوعبدالرحمن محمد بن حسین رحمه الله می‌فرماید: بانویی به نام عایشه عبادت‌گزار بسیار بزرگی بود، دخترش را مورد خطاب قرار داده این‌چنین می‌گفت: نسبت به آن چیزی که فنا می‌شود (از بین می‌رود) خوشحال، و در صورت از بین رفتنش غمگین مباش. در اطاعت و بندگی الله، احساس خوشحالی بکن و از این‌که (خدای ناخواسته) از نگاه و توجهات …

  سعد بن عطاء رحمه الله می‌فرماید: در بصره بانویی زندگی می‌کرد که مدام در یاد و بندگی الله مشغول بود و همیشه می‌گفت: هر آن چیزی که انسان را از یاد خدا غافل کند، مهلک می‌باشد[۱]. [۱]– صفه الصفوه از جوزی ج ۴ ص ۱۰۲٫

  عثمان بن سوداء رحمه الله می‌فرماید: مادرم بسیار عبادت‌گزار بود، شب و روزش را در ذکر و یاد الهی می‌گذراند، یک دفعه در حضورش بودم، دیدم دست‌هایش را به طرف آسمان بلند کرده این‌چنین می‌گوید: ای مولایم، هنگام وفات شرمنده‌ام مکن، در قبر اسباب وحشت و ناامیدی را برایم فراهم نفرما. بعد از این‌که مادرم درگشت، شبی وی را …

  حضرت ام طلق (رحمها الله) از زمرۀ بانوان عبادت‌گزار بود و نسبت به نماز اشتیاق فراوانی داشت، محمد بن سنان باهلی رحمه الله به روایت از شعبه بن دخان رحمه الله بیان می‌کند که ام طلق (رحمها الله) در طول شبانه‌روز، چهارصد رکعت نفل می‌خواند و در همین ضمن قرآن مجید را هم تلاوت می‌نمود. یک دفعه ام طلق (رحمها …

  شخصی در خدمت حضرت رابعه بصریه (رحمها الله) حاضر شده شروع نمود به بد و بیراه گفتن دنیا، حضرت رابعه بصریه (رحمها الله) فرمود: از برای خدا دوباره به این‌جا تشریف نیاوری، معلوم می‌گردد با دنیا محبت فراوانی داری، به همین خاطر آن را بسیار یاد می‌کنی. معلوم می‌گردد این‌گونه برخورد با دنیا بیانگر محبت زیاد با دنیا می‌باشد، …

  روح بن سلمه رحمه الله می‌فرماید: یک دفعه از عفیره عابده (رحمها الله) جویا شدم و به او گفتم: به من اطلاع رسیده شب‌ها نمی‌خوابی؟! با شنیدن این سخن فوراً به گریه افتاد و این‌چنین گفت: می‌خواهم بخوابم، اما خود شما بگوئید آخر چگونه می‌توانم بخوابم، حال آن‌که دو فرشته نگهبان در طول شب و روز از انسان جدا …

  رجاء بن مسلم رحمه الله می‌فرماید: اشتیاق و معیار بندگی بانویی به نام عجرده عمیه (رحمها الله) به حدی رسیده بود که تمام شب را در عبادت می‌گذراند، و هنگام سحر می‌گفت: پرودرگارا، عبادت‌گزاران تمام شب را در عبادت و بندگی تو می‌گذرانند، ای خدایا، مرا نیز از همان بندگان مقرب و مقبول خویش قرار بده که به دنبال …

  وکیع رحمه الله می‌گوید: مادر حضرت سفیان رحمه الله به وی می‌گفت: ای سفیان، همیشه در پی فراگیری علم باش و در این‌مورد هیچ‌گونه سهل‌انگاری و کوتاهی نکن، مخارج تحصیلی‌ات را از بافتن پارچه و غیره تأمین می‌کنم. یک دفعه دیگر این‌چنین گفت: ای سفیان، هرگاه ده حرف را فراگرفتی به خودت بنگر که آیا در وقار و بردباری خویش …

  نوح بن اسود رحمه الله می‌گوید: در بغداد بانوی متدین و عبادت‌گزار مشهوری بود، در مجالس ابو عبدالله براقی رحمه الله حاضر می‌شد و از مواعظ و ارشادات ایشان بهره می‌گرفت، لیکن همیشه خاموش بود. نوح بن اسود رحمه الله می‌فرماید: روزی از او پرسیدم: چرا همیشه خاموش هستی و در مورد هیچ مسئله‌ای سؤالی نمی‌کنی؟ در پاسخ گفت: گفتار کم …

  خدیجه‌ ام محمد، از بانوان بزرگوار عهد خودشان بود. عون بن عبدالله رحمه الله می‌فرماید: به خاطر یادآوری ذکر قیامت، یاد و ذکر خداوندی، در مجلس‌های وی شرکت می‌جستیم، یک دفعه به ایشان گفتیم: شاید حضور طولانی ما موجب ناراحتی گردیده، در پاسخ فرمودند: این‌طور نیست زیرا در هر چیزی عبادت را جستجو می‌کنم، همین مجالس هرچه بیشتر موجب …

  ابواسحاق طبری روایت می‌کند: شخصی به نام احمد بن سلمان رحمه الله در عصر خودش از عباد بزرگ بود، طبری در شرح حال این بزرگوار می‌فرماید: احمد بن سلمان رحمه الله عموماً روزها را روزه می‌گرفت، با یک قرص نان افطار می‌نمود و قطعه‌ای از همین نان را جدا می‌کرد، زیرا در روز جمعه یک قرص کامل نان را …

  بغداد (دار الخلافه) به خوبی مزین و آراسته شده است، هارون الرشید (خلیفه وقت) بر مسند خلافت جلوه‌افروز است، در هر کجای پایتخت، مجالس عیش و سرگرمی‌ها و جشن و سرور برپا است، میزگردها و نشست‌های علما و اندیشمندان و مجالس پرجوش و خروش مشاعره نیز منعقد گردیده، سپاس‌نامه‌ها، تقدیرنامه‌ها و مدال‌های اعزاز نیز در حال تقسیم شدن می‌باشند، …

  هشام بن عبدالمالک از خلفای بنی امیه جهت مراسم حج در مکه حضور دارد، روزی تصمیم گرفت تا داخل خانه کعبه برود، در داخل کعبه با حضرت سالم نوۀ حضرت عمرس برخورد نمود. خلیفه به ایشان فرمودند که ای حضرت، موقع خدمت عنایت فرمائید و دستوری بدهید تا شرف اجرایش را حاصل کنم. حضرت سالم رحمه الله فرمود: در خانۀ …

  حضرت سفیان ثوری از رفتن به دربار شاهان و امیران، به شدت امتناع می‌ورزید، یک دفعه به دربار مهدی فراخوانده شد. هنگام حضور در مجلس، آداب رسمی در حضور پادشاهان را مراعات ننمود، مهدی به عنوان شوخی گفت: خودتان را از ما بسیار دور نگه می‌داری، فکر می‌کنید نمی‌توانم به شما گزند و یا آسیبی برسانم؟ اکنون در اختیار …

  احمد بن نصر رحمه الله از علمای مشهور دوران خودش بشمار می‌رفت، واثق (خلیفۀ عباسی) وی را به خاطر انکار عقیده خلق قرآن در حضور عموم مردم به شهادت رساند. ابراهیم بن اسماعیل می‌فرماید: مردمان بعد از شهادتش مشاهده نمودند که دارد قرآن مجید را تلاوت می‌فرماید. من (ابراهیم بن اسماعیل) هم در پی این شدم تا این صحنه را …

  حضرت ابراهیم بن المهلب رحمه الله می‌فرماید: یک دفعه غلامی را در بیابان دیدم که مشغول خواندن نماز بود، همانجا ایستادم تا ببینم برای چه و به چه هدفی در این صحرا نماز می‌خواند، وقتی از خواندن نماز فارغ شد از او پرسیدم: آیا در این بیابان همدم و مونسی داری؟ گفت: آری، دوباره پرسیدم: آیا زادراه و توشه‌ای به …

  محمد بن سلام رحمه الله از علمای طراز اول عصرش بشمار می‌رفت. از بین تألیفات و تصنیفات‌شان، کتاب «طبقات الشعراء» در فن شعر و شاعری بسیار مشهور می‌باشد، امام احمد بن حنبل رحمه الله از شاگردان برومند این شخصیت بزرگوار بودند، حسین بن فهم رحمه الله از شاگردان ایشان می‌فرماید: یک مرتبه محمد بن سلام به عنوان میهمان به نزد ما تشریف …

  حضرت علی رضی الله عنه به کسانی که با ایشان ملاقات می‌کردند، آنان را به موارد زیر توصیه می‌فرمود: در دنیا از گناهانت بترس. بغیر از خدا با کسی دیگر پیمان دوستی برقرار نکن. نسبت به فراگیری چیزی که از آن آگاهی نداری احساس شرمندگی نکن. اگر نسبت به چیزی که از آن آگاهی نداری از تو سوالی شد، …

  علامه واقدی رحمه الله (از محدثین و مؤرخین بزرگ) می‌فرماید: دو دوست داشتم که یکی هاشمی تبار بود. به هر حال یک دفعه بنابر یک سری مشکلات، دچار بحران مالی شدیم. روزی همسرم به من گفت: ما و شما هر طور شده، می‌توانیم در مقابل این بحران‌ها ایستادگی نمائیم، اما اکنون عید به سر رسیده، بچه‌های همسایه‌ها لباس‌های نو می‌پوشند …

  حضرت منذر بن سعید رحمه الله در اجرای امور دینی بسیار سختگیر بود. ناصر بالله (خلیفه عباسی) احترام ایشان را بجای می‌آورد، با توجه به این احیاناً اگر از ناحیۀ خلیفه نسبت به اجرای امور دینی کوتاهی صورت می‌گرفت فوراً وی را سرزنش نموده و مورد تنبیه و بازخواست قرار می‌داد. هنگامی که خلیفه قصر «زهراء» را تعمیر نمود. حضرت …