اخلاق

کسی که خداوند را پس از نوشیدن آب سرد و گوارا سپاس نمی‌گوید، درصورت برخورداری از کاخ‌های مجلل و ماشین‌های گرانقیمت و باغ‌های بزرگ نیز خدا را سپاس نخواهد گفت و او را ستایش نخواهد کرد. کسی که سپاس خدا را به خاطر نان گرم به جا نمی‌آورد، اگر در کنار سفره‌ای آکنده از غذاهای لذیذ بنشیند و از آنها …

اگر می‌خواهیم با آگاهی دادن به مردم آنها را به سعادت و خوشبختی برسانیم، باید آهسته و قدم به قدم پیش برویم؛ ابتدا به آنچه مهم‌تر است، بپردازیم و سپس به آنچه که در جایگاه پایین تری قرار دارد. سفارش پیامبر ج به معاذس هنگام اعزامش به یمن، همین مطلب را تأیید می‌نماید. ایشان، به معاذس فرمود: «اولین چیزی که …

پیامبر می‌فرماید: «خداوند را هنگام راحتی و‌آسایش خود، بشناس تا او، تو را در سختی‌هایت بشناسد و به تو کمک کند». یعنی اگر بنده، تقوا پیشه کند، حدود الهی را رعایت نماید و در راحتی و آسایش، حقوق خداوندی را به جا ‌آورد، با این کار خدا را شناخته و میان او و پروردگارش معرفت ویژه‌ای پدید آمده است؛ پس خداوند، …

راحت‌ترین و خوشبخت‌ترین مردم، کسی است که آخرت را می‌جوید و نسبت به مردم به خاطر آنچه خداوند از لطف خویش به آنها داده، حسد نمی‌ورزد؛ بلکه با خود رسالتی از خیر و مثال‌های والایی از نیکوکاری دارد که می‌خواهد به دیگران فایده برساند و اگر نتواند، حداقل به آنها آزار نمی‌رساند. به دریای دانش و مفسر قرآن ابن عباسس …

یکی از نویسندگان معاصر می‌گوید: سختی‌ها هرچند بزرگ و دامنه دار باشند، اما پیوسته ادامه نخواهند یافت و فرد گرفتار، همیشه بدان مبتلا نخواهد بود؛ بلکه مشکلات، هرچه سخت‌تر و جانکاه‌تر شوند، به از بین رفتن و دور شدن، نزدیکتر خواهند شد و فاصله فرد با آسانی، شادی و زندگی درخشان کمتر خواهد گشت و در بحبوحه شدت مصایب، ناگهان …

از جمله اموری که سعادت و خوشبختی ما را به کمال می‌رساند، این است که در حدود و چارچوب شریعت مقدس، از زیبایی‌های زندگی استفاده کنیم و بهره ببریم؛ خداوند، باغ‌هایی شکوفا و زیبا آفریده است؛ چون او، زیباست و زیبایی رادوست دارد. باید نشانه‌ها و‌ آیات یگانگی خداوند را در این صنعت و آفرینش زیبا مورد مطالعه قرار داد. …

از رادیو لندن شنیدم که از تلاش برای ترور نجیب محفوظ نویسنده و برنده جایزه نوبل در ادبیات خبر می‌داد. به یاد آن دسته از کتاب‌هایش افتادم که خوانده بودم؛ از این فرد هوشیار و نابغه تعجب کردم که چگونه از این نکته غافل مانده که حقیقت، از خیال، بسیار بزرگتر است و جاودانگی از فنا و نابودی مهم‌تر و …

یکی از نشانه‌های سعادت و خوشبختی انسان، این است که ویژگی‌ها و صفات خوب او، بر خصلت‌ها و عادات بدش غالب باشند؛ آن وقت است که مردم، او را می‌ستایند و حتی او را به چیزهایی ستایش می‌کنند که فاقد آن است و مذمت و نکوهش او را حتی اگر بجا باشد، نمی‌پذیرند. چون وقتی آب، زیاد باشد، آلوده نمی‌گردد …

کمال خوشبختی و سعادت بر سه چیز استوار است: میانه روی در خشم؛ میانه روی در شهوت؛ میانه روی در دانش. باید در همه این‌ها میانه روی رعایت شود. در شهوت باید میانه روی کرد تا قوت شهوت فزونی نیابد و انسان را به بی‌بندو باری و نابودی نکشاند. همچنین نباید قوت خشم بیش از حد باشد؛ چراکه انسان را به …

عطایا و بخشش‌های بزرگ و فراوان، گنج‌هایی ست که همواره برای صاحبانشان باقی می‌مانند و همراه آنها به سرای آخرت کوچ می‌کنند. این گنجینه‌های جاودان عبارتند از: اسلام، ایمان، احسان و نیکوکاری، پرهیزکاری، هجرت، جهاد و توبه و بازگشت به سوی خدا: ﴿۞لَّیۡسَ ٱلۡبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمۡ قِبَلَ ٱلۡمَشۡرِقِ وَٱلۡمَغۡرِبِ وَلَٰکِنَّ ٱلۡبِرَّ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلۡیَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ﴾ [البقره: ۱۷۷] «نیکی، …

عزت و احترام برخاسته از پادشاهی و فرمانروایی و ثروت، امتحان و آزمونی از سوی خداوند است. خداوند، به نقل از پیامبرش سلیمان÷ می‌فرماید: ﴿هَٰذَا مِن فَضۡلِ رَبِّی لِیَبۡلُوَنِیٓ ءَأَشۡکُرُ أَمۡ أَکۡفُرُۖ﴾ [النمل: ۴۰] «این، از لطف پروردگارم هست تا مرا بیازماید که آیا سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم». این را سلیمان÷ زمانی گفت که تخت بلقیس را نزد خود …

سعادت و رستگاری، نشانه‌های روشن و نمایانی دارد که گواه پیشرفت و موفقیت و رستگاری سعادتمندان می‌باشد. یکی از نشانه‌های رستگاری و سعادت، این است که هرچه علم و دانش انسان بیشتر شود، فروتنی و مهرورزی او بیشتر گردد. انسان، چون گوهری گرانبهاست که هر چند وزن آن سنگین‌تر و ارزش آن بیشتر باشد، به عمق دریا فرو می‌رود؛ انسان …

﴿خُذِ ٱلۡعَفۡوَ وَأۡمُرۡ بِٱلۡعُرۡفِ وَأَعۡرِضۡ عَنِ ٱلۡجَٰهِلِینَ ١٩٩﴾ [الأعراف: ۱۹۹] «عفو را پیشه کن و به معروف امر نما و از جاهلان روی بگردان». اگر بیشتر رفتارهای برادرت را می‌پسندی، شایسته نیست که به خاطر یک یا دو رفتار نادرست، به او بی‌علاقه باشی؛ چون اشتباه اندک، قابل بخشش است و کمال، همواره کاستی‌هایی دارد. کندی می‌گوید: چگونه می‌خواهی که …

«هنگام خوشی و آسایش خدا را بشناس تا خدا نیز تو را در سختی‌هایت بشناسد». یعنی با انجام عبادت خداوند و شکرگزاری نعمت‌هایش و با شکیبایی به هنگام تلخی‌هایی که او مقدر می‌نماید و با پناه‌بردن صادقانه به او هنگام نزول بلا، خودت را به او نزدیک کن و خود را محبوب او بگردان. به عبارت دیگر، هنگام امنیت و …

رضایت از تقدیر، باعث می‌شود تا هوا و هوس از قلب انسان بیرون برود؛ از اینرو کسی که از تقدیر خداوند راضی باشد، هوای نفسش، تابع خواست خداوند می‌گردد. یعنی در پی چیزی قرار می‌گیرد که پروردگارش دوست می‌دارد و می‌پسندد. پس رضامندی از حکم و قضای الهی و پیروی کردن از هوای نفس هرگز در دل جمع نمی‌شوند و …

اغلب، شیطان به هنگام ناخشنودی و شهوت بر انسان چیره می‌شود و آنجاست که او را شکار می‌کند؛ بویژه وقتی ناخشنودی انسان، ریشه دار و قوی باشد. زیرا در آن وقت، انسان، چیزهایی به زبان می‌آورد که خداوند را خشمگین می‌کند، کارهایی انجام می‌دهد که خدا، نمی‌پسندد و اراده‌هایی می‌کند که خدا دوست ندارد. بنابراین پیامبر ج هنگام مرگ فرزندش …

ناخشنودی از تقدیر و احکام الهی، ناسپاسی را به دنبال خواهد داشت و گاهی باعث می‌شود تا انسان به خداوندی که نعمت بخشیده، کفر بورزد. پس هرگاه بنده، در همه حالات از پروردگارش راضی گردد، این باعث می‌شود تا شکر خدا را ادا نماید و از کسانی باشد که از خدا راضی هستند و شکر او را به جا می‌آورند. …

نتیجه رضامندی، شکر است. شکرگزاری، از بزرگترین مقامات ایمان و بلکه حقیقت ایمان است و کسی که از احکام، نعمت‌های الهی و تدبیر و کار او راضی نیست، شکر خدا را به جا نمی‌آورد؛ پس بنده سپاسگزار، بیش از همه آسوده خاطر است و نسبت به دیگران حالت بهتری دارد.

هرکس که دلش، آکنده از رضامندی از تقدیر الهی باشد، خداوند دل او را سرشار از توانگری و آسایش و قناعت می‌گرداند و دلش را برای محبت خویش و بازگشت به سوی او و توکل کردن به او خالی می‌نماید. هرکس از رضامندی بی‌بهره باشد، دلش آکنده از چیزهایی می‌شود که مخالف این امر هستند و از آنچه که سعادت …

رضامندی، دروازه سلامتی را به روی انسان می‌گشاید، دل او را سالم می‌کند و آن را از فریبکاری، فساد، کینه و تنفر پاک می‌گرداند. تنها کسی ازعذاب خداوند نجات می‌یابد که با قلبی سالم نزد خدا حاضر شود. دل سالم، همان دلی است که از شبهه و شک و شرک پاک باشد و شیطان و لشکریانش نتوانند در آن دخالتی …

نارضایتی یا به خاطر این است که چیزی را که دوست داشته و می‌خواسته، از دست داده و یا بدین خاطر است که به بلایی گرفتار شده که او را ناخشنود و ناراحت می‌نماید. پس هرگاه بنده، یقین کند که آنچه که به او رسیده، چنین نبوده که از او بگذرد و آنچه به او نرسیده نیز چنین نبوده که …

رضامندی، به انسان آرامش و ثبات می‌بخشد و به دل، هنگام اضطراب و تردید، به وسیله وعده الهی و وعده پیامبرش، اعتماد می‌بخشد؛ بدین سان دل، با زبان حال می‌گوید: ﴿هَٰذَا مَا وَعَدَنَا ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَصَدَقَ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥۚ وَمَا زَادَهُمۡ إِلَّآ إِیمَٰنٗا وَتَسۡلِیمٗا ٢٢﴾ [الأحزاب: ۲۲] «این، آن چیزی است که خدا و پیامبرش به ما وعده داده‌اند و خدا …

انسان باید بداند که نتیجه راضی‌بودن او از پروردگارش در همه حالات، خشنود بودن پروردگار از او خواهد بود. پس هرگاه بنده به روزی کم راضی باشد، ‌خداوند، به عمل کم او راضی خواهد بود و هرگاه در همه حالات از پروردگارش راضی باشد، خیلی زود به رضایت پروردگار دست می‌یابد. از اینرو به انسان‌های مخلص نگاه کنید که چگونه …

﴿رَّضِیَ ٱللَّهُ عَنۡهُمۡ وَرَضُواْ عَنۡهُۚ﴾ [المائده: ۱۱۹] «خداوند، از آنها راضی است و ‌آنها، از او خشنودند». رضامندی، ثمرات ایمانی فراوانی دارد که فرد راضی، به وسیله آن به بالاترین مقام‌ها دست می‌یازد و در نتیجه یقین و باور او، راسخ می‌شود و بدین سان در گفتار و کردار و حالات خود صادق خواهد بود. کمال بندگی، در اتفاقات ناگوار …

ای کسانی که با گرسنگی و درد و فقر و مشقت، شکنجه می‌شوید! شما را مژده می‌دهم که روزی سیر و شاد و خوشبخت خواهید شد و تندرستی و سلامتی خود را باز خواهید یافت: ﴿وَٱلَّیۡلِ إِذۡ أَدۡبَرَ ٣٣ وَٱلصُّبۡحِ إِذَآ أَسۡفَرَ ٣۴﴾ [المدثر: ۳۳- ۳۴] «سوگند به شب چون پشت می‌کند و سوگند به صبح چون روشنایی می‌بخشد». فــلا …

ای کسی که چشمانت پر از اشک است! اشک‌هایت را پاک کن؛ بگذار پلک‌هایت استراحت کنند؛ آرام و خونسرد باش و بدان که آفریننده جهان، کارساز و یاور توست و تو را با لطف خود مورد عنایت قرار خواهد داد؛ بدان که تقدیر الهی رقم خورده و چیزهایی برایت انتخاب شده است و لطف الهی، تو را فرا خواهد گرفت؛ …

ای انسان! ای کسی که از زندگی خسته شده‌ای و روزگار، بر تو تنگ گشته و تلخی‌ها، زندگی را برایت ناگوار نموده! بدان که پیروزی، نزدیک است و بعد از سختی، آسانی خواهد آمد. لطف و مهری پنهانی، تو را از هر سو فرا گرفته و آینده‌ای درخشان و زیبا و سرشار از موفقیت در انتظار توست. ﴿وَعۡدَ ٱللَّهِۖ لَا …

﴿فَأَمَّا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ فَزَادَتۡهُمۡ إِیمَٰنٗا وَهُمۡ یَسۡتَبۡشِرُونَ ١٢۴ وَأَمَّا ٱلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٞ فَزَادَتۡهُمۡ رِجۡسًا إِلَىٰ رِجۡسِهِمۡ وَمَاتُواْ وَهُمۡ کَٰفِرُونَ ١٢۵﴾ [التوبه: ۱۲۴- ۱۲۵] «و اما کسانی که ایمان آوردند، پس به ایمانشان افزوده گردید و آنان شادمان و امیدوارند و اما کسانی که در دل‌هایشان، بیماری است، به پلیدیشان افزوده گشت و مردند در حالی که کافر بودند». بسیاری …

ناراحتی تو، دشمنت را شاد می‌کند. یکی از اصول آیین اسلامی، این است که بینی دشمنان باید به خاک مالیده شود: ﴿تُرۡهِبُونَ بِهِۦ عَدُوَّ ٱللَّهِ وَعَدُوَّکُمۡ﴾ [الأنفال: ۶۰] «شما، با آن دشمن خدا و دشمنتان را می‌ترسانید». ابودجانه، در صف جنگ در میدان احد با غرور پیش می‌رفت، پیامبر اکرم ج به او فرمود: چنین راه رفتنی، خداوند را ناخشنود …

ابن زبیر، محمد بن حنفیه را در مکه به زندان انداخت؛ کثیر در این باره چنین سرود: وما رونق الدنیا باق لأهلها   وما شـده الدنیا بضـربه لازم «رونق دنیا، برای اهل آن باقی نخواهد ماند و سختی دنیا برای همیشه نیست». لهذا وهذا مده سوف تنقضی   ویصبح ما لاقیته حلم حالم «این، مدت زمانی است که سپری خواهد …

علی گفت: کارهای خوبی که هرکس انجام می‌دهد، ارزش او هستند؛ ارزش عالم، علم اوست، چه کم باشد و چه زیاد؛ ارزش شاعر، شعر اوست، چه خوب باشد و چه بد. هر استعداد و حرفه‌ای که انسان داشته باشد، ارزش او نزد انسان‌ها، همان حرفه و استعداد است؛ پس انسان باید بکوشد تا ارزش خود را بالا ببرد و با …

در حدیث آمده است که خداوند می‌گوید: «من، در گمان بنده‌ام هستم؛ پس هرچه می‌خواهد درباره من گمان کند». یکی از نویسندگان می‌گوید: ماده صبر، امیدواری است و انسان را برای شکیبایی، ورزیده و کمک می‌کند؛ همچنین سبب و علت امیدواری، داشتن گمان نیک به خدا و امیدی است که به خطا نمی‌رود و بی‌نتیجه نمی‌ماند. سخاوتمندان، کسانی را که …

﴿أُوْلَٰٓئِکَ لَهُمُ ٱلۡأَمۡنُ وَهُم مُّهۡتَدُونَ ٨٢﴾ [الأنعام: ۸۲] «ایشان، امنیت دارند و آنان راه یافتگان هستند». ﴿ٱلَّذِیٓ أَطۡعَمَهُم مِّن جُوعٖ وَءَامَنَهُم مِّنۡ خَوۡفِۢ ۴﴾ [قریش: ۴] «کسی که آنها را از گرسنگی رهانید و غذایشان داد و ‌آنان را از هراس نجات داد و به آنها امنیت بخشید». ﴿أَوَ لَمۡ نُمَکِّن لَّهُمۡ حَرَمًا ءَامِنٗا﴾ [القصص: ۵۷] «آیا حرمی امن را …

یکی از عوامل خوشبختی و سعادت، این است که چنان یار و رفیقی داشته باشی که همراهی و رفاقت او، برایت سودمند باشد و مایه سعادتت بگردد. در حدیث آمده است: «کجایند آنهایی که برای من با یکدیگر دوستی می‌کردند؟ امروز که هیچ سایه‌ای جز سایه من نیست، آنها را زیر سایه خویش جای می‌دهم». «و دو نفر که به …

نیکی، وجدان و ضمیر را آسایش و آرامش می‌بخشد. شاعری می‌گوید: البر أبقی وإن طال الزمان به   والإثم أقبح ما أوعیت من زاد «نیکی، ماندگارتر است، هر چند زمان زیادی بر آن بگذرد و گناه، زشت‌ترین توشه‌ای است که اندوخته‌ای». در حدیث آمده است: «نیکی، مایه آرامش است و گناهان، مایه شک و تردید». کسی که آشکارا نیکی انجام …

«در دنیا همچون مسافر یا رهگذر باش». «خوشا به حال غریبان»! سعادت در کاخ عبدالملک بن مروان نیست. لشکریان هارون الرشید، خانه‌های ابن جصاص و گنج‌های قارون، انسان را خوشبخت نمی‌کند. همچنین نمی‌توان سعادت و خوشبختی را در کتاب (الشفاء) ابن سینا و دیوان متنبی و در باغ‌های سرسبز قرطبه جستجو کرد. سعادت نزد یاران محمد ج بود؛ هرچند که …

آیا سزاوار نیست که وعده الهی، مایه خوشبختی و آرامش تو گردد، وقتی که می‌دانی در آسمان، پروردگاری دادگر و داوری عادل است که زنی را به خاطر نجات دادن سگی، وارد بهشت کرد و زنی را به خاطر آزار گربه‌ای وارد دوزخ نمود؟! زن اولی، یکی از زنان بدکار بنی اسرائیل بود که به سگ تشنه‌ای آب داد و …

یکی از نشانه‌های سعادت مسلمان، این است که به او عمری دوباره داده می‌شود. عمر دوباره، نام نیکی است که از بنده بجای می‌ماند. واقعاً شگفتا از کسی که کسب نام نیک را آسان و ارزان یافت، اما آن را با مال و مقام و تلاش و کاوش نخرید. پیشتر بیان کردیم که ابراهیم÷، از پروردگارش درخواست نمود که از …

از کارگرانی که در پیاده روها می‌نشینند و درآمدشان، فقط به اندازه مخارج روزانه‌شان است، اما با این حال لبخند می‌زنند و آسوده خاطرند و بدن‌های قوی و سالمی‌دارند، تعجب مکن؛ زیرا آنها پی برده‌اند که زندگی، فقط امروز است و خود را به یاد گذشته و نگرانی برای آینده، مشغول نکرده و بلکه عمرشان را در کارهایشان گذرانده‌اند. وما …

سیوطی کتابی به نام «الأرج فی الفرج» که سخنان اهل علم را در آن بیان داشته و از مجموع آن، چنین بر می‌آید که در ناخوشی‌ها، چیزهای زیادی وجود دارد که دوست داشتنی و مصیبت‌ها، از چیزهای عجیب و دوست داشتنی پرده بر می‌دارند؛ چیزهایی که بنده، تنها زمانی به آنها می‌رسد که نمایان گردند. لعمرک ما یدری الفتی کیف …

یکی از فواید مصایب، نمایان شدن گوهر بندگی در دعا است. یکی از بزرگان می‌گوید: پاک است خداوند که بلا را وسیله استخراج دعا قرار داده است. در روایتی آمده است: خداوند، یکی از بندگان صالح خود را به بلا گرفتار نمود و به فرشتگان خود گفت: او را به مصیبت مبتلا کرده‌ام تا صدایش را بشنوم. یعنی تا دعا …

امام احمد می‌گوید: دوجمله، در دوران رنج و مشقت به من فایده رسانید. نخست: سخن مردی که به علت نوشیدن شراب زندانی شده بود. او، به من گفت: ای احمد! ثابت قدم باش؛ تو در راه احیای سنت شلاق می‌خوری، اما من، به علت باده نوشی، بارها شلاق خورده و صبر کرده‌ام؛ ﴿إِن تَکُونُواْ تَأۡلَمُونَ فَإِنَّهُمۡ یَأۡلَمُونَ کَمَا تَأۡلَمُونَۖ وَتَرۡجُونَ مِنَ …

آرامش بنده، در این است که در پناه پروردگارش بیارامد. خداوند متعال، آرامش را در چندین جا از کتابش بیان کرده است. چنانکه می‌فرماید: ﴿فَأَنزَلَ ٱللَّهُ سَکِینَتَهُۥ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ وَعَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِینَ﴾ [الفتح: ۲۶] «پس خداوند، آرامش خود را بر پیامبرش و بر مؤمنان فرود آورد». ﴿فَأَنزَلَ ٱلسَّکِینَهَ عَلَیۡهِمۡ﴾ [الفتح: ۱۸] «پس آرامش را بر آنها فرود آورد». ﴿ثُمَّ أَنزَلَ ٱللَّهُ …

چهار مسأله، باعث ناراحتی، رنج و تیره شدن صفای زندگی می‌شوند و عبارتند از: نخست: اظهار ناخوشنودی از تقدیر و قضای الهی و راضی نبودن به آن. دوم: ارتکاب گناه بدون توبه؛ ﴿قُلۡ هُوَ مِنۡ عِندِ أَنفُسِکُمۡۗ﴾ [آل عمران: ۱۶۵] «بگو: (آنچه اتفاق افتاده) از ناحیه خودتان (و نتیجه عملکردتان) می‌باشد». ﴿فَبِمَا کَسَبَتۡ أَیۡدِیکُمۡ﴾ [الشوری: ۳۰] «پس به سبب چیزهایی …

نماز، در شاد شدن دل و تقویت و سامان گرفتن آن، بزرگترین نقش را دارد. در نماز، رابطه روح و قلب با خداوند برقرار می‌گردد و قرب خداوندی، بدست می‌آید. روح و قلب، از ذکر خداوند لذت می‌برند و با مناجات خدا و ایستادن در پیشگاه او و بکار بردن همه اعضای بدن و توانایی‌های آن برای انجام بندگی خدا، …