کیفیت عذاب قبر (۲)

عروه بن زبیر رضی الله عنه از خاله اش، عایشه رضی الله عنها چنین روایت می کند:
صحیح مسلم کتاب الساجد و مواضع الصلوه.
(رسول الله صلی الله علیه وسلم نزد من آمد و زنی از یهودی های مدینه در خانه من بود و او به من گفت: آیا می دانی که شما در قبر تعذیب می شوید؟ عایشه رضی الله عنها می گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم از سخن زن یهودی تعجب کرد و گفت: البته یهودی ها در قبر عذاب داده می شوند، عایشه رضی الله عنها می گوید: چند روز سپری شد و بعد رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: ای عایشه می دانی بر من وحی نازل شده که مسلمانان در قبر عذاب داده می شوند. حضرت عایشه می فرماید: بعد از این جریان من همواره از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که از عذاب قبر به خدا پناه می خواست).

آیا مسلمانان در قبرهایشان عذاب داده می شوند؟

قرطبی به نقل از ابو محمد عبدالحق می گوید: عذاب قبر مختص کفار و منافقان نیست، بلکه گروهی از مومنان نیز بدان مبتلا می شوند و هر انسانی به اندازه کردارش مجازات می گردد.
دلایل فراوانی در این مورد روایت شده که ما به ذکر برخی از آنها بسنده می کنیم.
آیا کافر در قبر عذاب داده می شود؟
احادیثی هستند حکایت از آن دارند که کفار در قبر عذاب داده می شوند، ولی حکیم ترمذی، ابن عبدالبر و سیوطی با این موضوع مخالفت کرده اند، حکیم ترمذی اینگونه استدلال می کند که امت های گذشته اگر به دعوت پیامبران لبیک نمی گفتند در دنیا دچار عذاب می شدند، اما درباره امت اسلام چنین نیست، عذاب ندارند، چون جهاد برای رسول خدا صلی الله علیه وسلم مشروع است، هرکس از ترس جان خود اسلام را بپذیرد و نفاق را پیشه کند دچار سزای قبر می شود.
البته دیدگاه حکیم ترمذی مشکل دارد، چون خداوند بعد از نزول تورات، عذاب دنیوی و فوری را بر منکرین و تکذیب کنندگان دعوت پیامبران نازل نفرموده است.
لوامع انوار البهیه للسفارینی: (۶/ ۱۰).
ابن عبدالبر درباره عدم عذاب کفار در قبر به حدیث صحیح پیامبر صلی الله علیه وسلم استدال می کنند که می فرماید: 🍃(إِنَّ هَذِهِ الْأُمَّهَ لا تُبْتَلَى فِی قُبُورِهَا)
(این امت در قبر عذاب داده نمی شوند)
اما احادیث صحیح این استدلال را رد می کنند و حکایت از آن دارند که عذاب قبر ویژه مؤمن نیست و اختصاص به امت اسلامی ندارد.
عبدالحق اشبیلی، ابن قیم، قرطبی، سفارینی و دیگران بر این باوراند که عذاب قبر شامل همه انسان ها است.
لوامع انوار البهیه للسفارینی: (۲/ ۱۰). و تذکره القرطبی: (۱۴۷).

آیا انسانهای غیر مکلف تعذیب داده می شوند؟
فتنه یا عذاب قبر به جز انبیا، شهدا و مرزداران و مرابطین دامنگیر هر انسان دیگری می شود، چون در نصوص صریحی نجات این چند گروه روایت شده است.
البته در مورد تعذیب کودکان و دیوانگان که مکلف نیستند اختلاف نظر وجود دارد، عده ای از علما مانند قاضی ابویعلی و ابن عقیل بر این عقیده هستند که کودکان و دیوانگان در قبر دچار عذاب و فتنه نمی شوند.
این گروه می گویند: امتحان عذاب و آزمایش برای کسانی است که مکلف هستند، اما کسانی که کردار آنها ثبت و ضبط نمی شود دچار محنت و مصیبت قبر نمی شوند، چون محاسبه برای چنین افرادی معنی ندارد.
گروهی دیگری مانند ابوحکیم همدانی، ابو الحسن بن عبدوس و گروهی از شافعیان بر این عقیده هستند که کودکان و دیوانگان نیز در قبر با فتنه و عذاب و امتحان روبرو خواهند شد.
امام مالک و برخی دیگر از ابوهریره رضی الله عنه نقل کرده که رسول الله صلی الله علیه وسلم بر طفلی نماز جنازه خواند و فرمود:
(اللَّهُمَّ قِه عَذَابَ الْقَبْرِ وَفِتْنَهَ الْقَبْرِ)
(پروردگارا این نوزاد را از عذاب و فتنه قبر نجات بده)
این حدیث قول کسانی را تایید می کند که قایل به امتحان کودکان و دیوانگان در آخرت هستند و آنها را در قیامت مکلف می دانند، عقیده اغلب علما اهل سنت از محدثین و متکلمین همین است. امام ابوالحسن اشعری از اهل سنت همین را نقل کرده و ترجیح داده است و مقتضی و مستفاد از عبارات و کلام امام احمد نیز همین است.
مجموع فتاوی شیخ الاسلام ابن تیمیه: (۴/ ۲۵۷و۲۷۷).

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.
وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالیمن.