کفر، ظلم و فسق

قبلاً گفتیم که کفر، ظلم و فسق همگی بر معصیت که در مرتبه­ی پایین‌تر از کفرند، اطلاق می­شوند و همچنین بر کفری که باعث خارج شدن از دین است نیز بکار می­روند. از جمله مواردی که در آن کفر به معنی معصیت است، فرموده­ی رسول الله  صلی الله علیه و سلم می­باشد آن هنگام که زنی از ایشان می­پرسد: سبب این­که اکثر اهل عذاب زنانند، چیست؟ در جواب می‌گوید: «ان ذلک واقع بسبب کفرهن»[۱]: «این کار به سبب کفر آن­ها روی می‌دهد.» پس در تفسیر آن می­فرمایند: علتش این است که آن­ها نسبت به شوهران­شان کفران نعمت می­کنند.

از جمله مواردی که در آن کفر به معنی خارج شدن از دین می­باشد، فرموده­ی خداوند در سوره­ی کافرون می­باشد: ﴿قُلۡ یَٰٓأَیُّهَا ٱلۡکَٰفِرُونَ١ لَآ أَعۡبُدُ مَا تَعۡبُدُونَ٢﴾ [الکافرون: ۱-۲] «بگو ای کافران آنچه را که شما می‌پرستید، عبادت نمی­کنم.» و همچنین موردی که ظلم به معنی کفر بکار رفته در آیه­ی ۱۰۶ سوره یونس می­باشد؛ چنان­که می­فرماید: ﴿وَلَا تَدۡعُ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا یَنفَعُکَ وَلَا یَضُرُّکَۖ فَإِن فَعَلۡتَ فَإِنَّکَ إِذٗا مِّنَ ٱلظَّٰلِمِینَ١٠۶﴾ [یونس: ۱۰۶] «از غیر الله تعالی که قادر به نفع و ضرر نیست درخواست مکن که در صورت اقدام به آن از جمله­ی ظالمان خواهی شد.» و همچنین می­فرماید: ﴿إِنَّ ٱلشِّرۡکَ لَظُلۡمٌ عَظِیمٞ١٣﴾ [لقمان: ۱۳] «براستی که شرک ظلم عظیمی است.» و باز موردی که در آن ظلم به معنی معصیت است فرموده­ی خداوند متعال است که می­فرماید: ﴿فَمِنۡهُمۡ ظَالِمٞ لِّنَفۡسِهِۦ وَمِنۡهُم مُّقۡتَصِدٞ﴾ [فاطر:۳۲] «بعضی از آن­ها کسانی هستند که به خود ظلم کرده­اند و بعضی میانه­روند.» و موردی هم که در آن فسق به معنی کفر است، این آیه است که خداوند متعال می­فرماید: ﴿وَأَمَّا ٱلَّذِینَ فَسَقُواْ فَمَأۡوَىٰهُمُ ٱلنَّارُۖ کُلَّمَآ أَرَادُوٓاْ أَن یَخۡرُجُواْ مِنۡهَآ أُعِیدُواْ فِیهَا﴾ [السجده: ۲۰] «کسانی که فاسق شدند جایگاه­شان آتش است؛ هرگاه بخواهند از آن خارج شوند آن­ها را به همان­جا برمی­گردانند.» و بعضی وقت­ها نیز فسق به معنی معصیت است چنان­که خداوند متعال در مورد کسانی که به عایشه­ی صدیقهل تهمت زدند، می­فرماید: ﴿وَلَا تَقۡبَلُواْ لَهُمۡ شَهَٰدَهً أَبَدٗاۚ وَأُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡفَٰسِقُونَ۴﴾ [النور: ۴] «دیگر از آن­ها شهادت را نپذیرید چون آن­ها فاسق شده­اند». و از جمله موارد ظاهر و آشکار این است که قذف و بهتان باعث خارج شدن از دین نمی‌شود و فرموده خداوند متعال ما را بر آن راهنمایی می­کند چنان­که می­فرماید: ﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ جَآءُو بِٱلۡإِفۡکِ عُصۡبَهٞ مِّنکُمۡۚ﴾ [النور: ۱۱] «کسانی که این بهتان را نسبت دادند، جماعتی از شما بودند.» از جمله مواردی که در آن فسق به معنی معصیت است، فرموده­ی خداوند متعال در مورد ولید بن عقبه می­باشد که می­فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِن جَآءَکُمۡ فَاسِقُۢ بِنَبَإٖ فَتَبَیَّنُوٓاْ﴾ [الحجرات: ۶] «ای کسانی که ایمان آورده­اید اگر فاسقی خبری برای­تان آورد در مورد آن تحقیق کنید.» و چنان­که گذشت، اعتبار به عموم لفظ است خصوصیت موضوع آیه در مورد نفری، باعث تخصیص نمی­گردد پس هرکس از حکم کردن به آنچه شریعت خداوند است به قصد معارضه و مخالفت امتناع نماید و از ملتزم شدن به آن خودداری کند، کافر، ظالم و فاسق است و همگی معنی خارج شدن از دین می­باشد ولی اگر خودداری کردنش به خاطر هوی و آرزو باشد و به قبح و زشتی آن هم معتقد باشد، کفر، ظلم و فسق چنین فردی باعث خروج از دین نمی­گردد مگر این­که آنچه باعث امتناع از حکم شده، در صحت ایمان شرط باشد؛ مانند این­که از اعتقادی امتناع کند که لازم است به آن معتقد باشد و این مسائل در آیات مورد بحث چنان­که ذکر شد، آشکار است. و الله اعلم.^[۲]

[۱]– این روایت را بخاری و مسلم و بسیاری از اصحاب سنن روایت کرده­اند اما لفظ روایت این است: «بکفرهن» و «ان ذلک واقع بسبب» اضافی است هرچند که همان معنا را می­رساند. (مصحح)

[۲]– اضواء البیان، شنقیطی.