هجرت عمر رضی الله عنه سرّی یا آشکار؟

از جمله داستانهای مشهوری که تقریباً همه ما آن را شنیده و خوانده ایم این روایت است که: عبدالله بن عباس می گوید: علی بن ابی طالب (رضی الله عنه) به من گفت: هیچ یک از مهاجرین نبود مگر اینکه مخفیانه هجرت کرد، مگر عمر بن خطاب که وقتی قصد هجرت نمود شمشیرش را بر گردن آویخت و کمان برگرفت … و بسوی کعبه به راه افتاد، در آن هنگام قریشیان آنجا بودند،‌پس هفت بار کعبه را طواف نمود و آنگاه روبه قریش کرده و به تک تک آنها گفت: هرآنکه می خواهد مادرش در عزایش بنشیند یا اینکه زنش بیوه و فرزندانش یتیم شوند مرا در پشت این دره ملاقات کند. علی (رضی الله عنه) می گوید: هیچ کس او را دنبال نکرد مگر گروهی از مستضعفین که وی آنها را ارشاد کرد و به راهش ادامه داد.
این روایت را ابن عساکر در «تارخ دمشق» (۵۱/۴۴) و ابن السمان در «الموافقه» روایت کرده اند رجوع شود به: «شرح المواهب» (۳۱۹/۱) ، سیره الصالحی (۳۱۵/۳) وابن أثیر در «أسد الغابه» (۱۵۲/۴).

اما باید گفت: این روایت با وجود مخالفت با داستان صحیحی که در این مورد وجود دارد؛ از نظر سند نیز صحیح نمی باشد و اگر شخصی در سند یک داستان، ضعیف یا مجهول باشد؛ برای اسقاط آن کافی است در حالی که این قصه مشهور سه نفر مجهول آن را روایت کرده اند!!!

علاّمه محدث شیخ آلبانی رحمه الله در رد سخنان بوطی می فرماید: « بوطی به صورت جزم آن را از علی روایت کرده و گمان کرده که عمر رضی الله عنه آشکار و علانیه هجرت نموده است و برای این کلام به روایت مذکور استناد کرده در حالی که سند آن صحیح نبوده و صاحب کتاب «اُسد الغابه» آن را تا علی رضی الله عنه نقل کرده و اگر اهل علمی به آن نظر کند؛ غیر صحیح بودن آن را درک خواهد کرد.
اما در مورد سند آن باید گفت: مدار آن بر زبیر بن محمد بن خالد العثمانی است که از عبد الله بن القاسم الأملی و او هم از پدرش روایت کرده است. در حالی که این سه نفر مجهول بوده و هیچ یک از ائمه جرح و تعدیل در مورد آنها مطلقاً کلامی نفرموده اند. کتاب دفاع عن الحدیث النبوی والسیره ( ص ۴۲- ۴۳)

همچنین باید گفت:
ما منکر شجاعت و دلیری عمر رضی الله عنه نیستیم و چنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: « شیطان تو را در راهی ملاقات نخواهد کرد مگر اینکه راهی غیر از راه تو برگزیند» اما هر سخن بی اساس و بی سندی را نیز نباید قبول کرد.

بلکه داستان هجرت عمر رضی الله عنه را ابن اسحاق از طریق نافع روایت کرده که عمر رضی الله عنه همراه با عیاش بن أبی ربیعه و هشام بن العاصی به صورت مخفیانه هجرت کرده اند. این داستان را ابن هشام در سیره ( ۲/۱۲۹-۱۳۱) ابن حجر رحمه الله در « الإصابه » (۶۰۲/۳) و هیثمی در « مجمع الزوائد » (۶۱/۶) صحیح می دانند. که هیچ اشاره ای به هجرت آشکاری او ندارد بلکه مخالف آن است. و اضافه بر آن؛ ابن سعد در «الطبقات» (۲۷۱/۳) صراحتاً بیان کرده و در مورد این هجرت از عمر رضی الله عنه روایت می کند که فرمود: « وکنا إنما نخرج سرّا » یعنی: ما به صورت مخفی و سرّی خارج شدیم. والله أعلم.

مقاله پیشنهادی

محبت صحابه رضی الله عنهم

از علامت‌های ایمان عبارت‌اند از: محبت داشتن به تمام صحابه با قلب، و تعریف و …