معنی حکم در کتاب و سنت

1. به معنی تصرف و خواستن و مالکیت می­باشد.خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنِ ٱلۡحُکۡمُ إِلَّا لِلَّهِ أَمَرَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِیَّاهُۚ ذَٰلِکَ ٱلدِّینُ ٱلۡقَیِّمُ﴾ [یوسف: ۴۰] «حکم تنها از آن خداست و دستور داده است جز او را نپرستید و دین استوار و محکم تنها این است».

أ. ابن کثیر رحمه الله گفته است: خداوند متعال خبر داده که حکم و تصرف و اراده و ملک همگی از آن خداوند متعال است و تمام بندگانش را دستور داده که جز او را عبادت نکنند. سپس می­فرماید: ﴿ذَٰلِکَ ٱلدِّینُ ٱلۡقَیِّمُ﴾ یعنی آن چیزی که از توحید پروردگار و اخلاص در عمل شما را به آن دعوت می­کنم همان دین مستقیمی است که خداوند به آن دستور داده و حجت را به وسیله­ی آن تمام کرده است و دلیل و برهانی است که آن را دوست دارد و می­پسندد.^[۱]

ب. امام شوکانی در تفسیر آیه­ی: ﴿إِنِ ٱلۡحُکۡمُ إِلَّا لِلَّهِ﴾ می­فرماید: یعنی در عبادت کردن حکم تنها از آن پروردگار است؛ چون اوست که شما را آفریده و این بت­هایی را که بدون دلیل و برهان به عنوان معبود برای خویش مقرر داشته­اید نیز مخلوق خداوند می­باشند.^[۲]

2. به معنی حکم پیامبر صلی الله علیه و سلم می­باشد. خداوند متعال می­فرماید: ﴿لِتَحۡکُمَ بَیۡنَ ٱلنَّاسِ بِمَآ أَرَىٰکَ ٱللَّهُ﴾ [النساء: ۱۰۵] «تا بین مردم به آنچه خداوند به تو ارائه نموده، حکم کنی.» ابن کثیر رحمه الله در تفسیر این آیه می­گوید: از عالمان علم اصول، تعدادی با استناد به این آیه می­گویند که رسول الله  صلی الله علیه و سلم نیز می­شود به اجتهاد خود حکم نماید و از ام سلمه از رسول الله  صلی الله علیه و سلم در صحیحین ثابت است که: صدای افراد مخاصمی را جلو در حجره­اش شنید لذا به سوی آن­ها از منزل خارج شد و فرمود: «إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ وَإِنَّما أَقْضِی بنَحْوٍ مِمَّا أَسْمَعُ وَلَعَلَّ بَعْضَکُمْ أَنْ یَکُونَ أَلْحَنَ بِحُجَّتِهِ مِنْ بَعْضٍ فَأَقْضِیَ لَهُ فَمَنْ قَضَیْتُ لَهُ بِحَقِّ مُسْلِمٍ فَإِنَّمَا هِیَ قِطْعَهٌ مِنْ النَّارِ فَلْیَحْمِلْهَا أَوْ یَذَرْهَا»[۳]: «آگاه باشید که من تنها بشری هستم و آن­گونه که می­شنوم، قضاوت می­کنم شاید یکی از شما در استدلال کردن و بحث نمودن از دیگری سخنورتر باشد و من هم به نفع او بر حسب ظاهر قضاوت کنم بنابراین اگر قضاوت به نفع او صورت گرفت و حق برادرش به او داده شد آن قطعه­ای از آتش جهنم است آن را بگیرد یا رها نماید».
3. به معنی حکم کردن اصحاب است. رسول الله صلی الله علیه و سلم به سعد بن معاذس گفت: «لَقَدْ حَکَمْتَ فِیهِمْ بِحُکْمِ اللَّهِ»[۴]: «در مورد آن­ها به همان چیزی که حکم خداوند بود، فرمان دادی».

 

[۱]– تفسیر ابن کثیر (ج: ۲، ص:۴۹۶)

[۲]– فتح القدیر (ج: ۳، ص: ۲۷)

[۳]– متفق علیه

[۴]– شیخین آن را روایت کرده­اند.