معنای محکم و متشابه (۳)

«الشبه» نیز بمعنای دو پهلو بودن و التباس است. «امور مشتبهه ومشَبِّهه» یعنی امورات نامعلومی که همدیگر را مشتبه می‌کنند. شبَّه علیه: یعنی کار را بر او قاطی کرد. در حدیث در وصف قرآن آمده است:

{آمنوا بمتشابهه واعملوا بمحکمه}.

«به متشابه آن ایمان بیاورید و به محکم آن عمل نمایید».

متشابه: یعنی آنچه معنایش از لفظش گرفته‌ نشده‌ باشد و آن بر دو نوع است:

در صوتی که به آیات محکم ارجاع داده شود، معنایش فهمیده می‌شود.

هیچ راهی برای شناخت حقیقی آن وجود ندارد و شخص دنباله‌رو آن، قصدش فتنه بوده، زیرا امکان ندارد به معنایی دست یابد که روانش را تسکین دهد.

راغب اصفهانی در «مفردات الفاظ القرآن» می‌گوید: «محکم یعنی آنچه که از لحاظ لفظی و معنا، شبهه‌ای متعرض آن نمی‌شود. و متشابه یعنی آنچه که تفسیر کردنش به دلیل شباهت به غیر، یا از جهت لفظ یا از جهت معنا دشوار باشد. فقهاء می‌گویند: متشابه آن است که ظاهر آن از معنا و مقصودش خبر نمی‌دهد».

از مجموع این مطالب روشن می‌شود که معنای محکم پیرامون منع و محکم کاری است، لذا سخن یا لفظ محکم یعنی: گفتار یا لفظ متقنی است که در مشخص کردن معنا قابل اختلاف نیست و شبهه و نگرانی و دشواری بدان راه ندارد یا این‌که‌ معنایش با غیر در نمی‌آمیزد و همچنین منسوخ نیستند. بدین خاطر لفظ محکم را بر هر آنچه که به خودی خود واضح و در فهم معنایش بی‌نیاز از دیگر آیات باشد، اطلاق شده است.

این تعریف محکم است، اما بر خلاف آن، متشابه آن است که معنایش پیرامون دشواری و درهم آمیختن ناشی از تشابه بین چند امر مختلف می‌باشد که بدون ارجاع به غیر منظور آیات از ظواهر لفظ غیر قابل فهم است.