معنای ایمان

{الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ}: (آنان که به غیب ایمان می آوردند)

ابوجعفر رازی رضی الله عنه  از علاء بن مسیب بن رافع از ابواسحاق از ابوالاحوص از عبدالله روایت می کند که:

ایمان یعنی: تصدیق.(۲۳۵/۱طبری)

و علی بن ابوطلحه و کسان دیگر از ابن عباس رضی الله عنه  روایت کرده اند که: «یؤمنون» یعنی: تصدیق می کنند.
(طبری۲۳۵/۱)

معمر از قول زهر می گوید: ایمان آوردن یعنی: عمل کردن.
(طبری۲۳۵)

ابوجعفر رازی رضی الله عنه  از قول ربیع بن أنس گوید: «یؤمنون» یعنی: می ترسند.
(طبری۲۳۵)

ابن جریر رضی الله عنه گوید: بهتر است که بگوییم هر کس متصف به ایمان به غیب است، ایمان او هر سه اصلِ اعتقاد، قول و عمل را در بر می گیرد. و ترس از الله نیز در معنای ایمانی که عمل، قول را تایید و تصدیق می کند؛ داخل می گردد. و ایمان واژه ى جامع برای اقرار به الله، کتابها و رسولانش است و عمل اقرار را تأیید و تصدیق می کند.

ابن کثیر گوید: ایمان در لغت، تصدیق و باور محض است، و در قرآن به همین معنا به کار رفته است، والله متعال می فرماید:

{یُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ رَحْمَهٌ لِلَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ
(به الله ایمان دارد و مؤمنان را تصدیق می کند). «توبه/۶۱»

و برادران یوسف به پدرشان گفتند: {أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنَا وَلَوْ کُنَّا صَادِقِینَ (۱۷)
(اگر ما راست هم بگوییم تو ما را تصدیق نمی کنی). «یوسف/۱۷

و نیز هرگاه واژه ى ایمان با اعمال به کار رود به معنای تصدیق است، الله متعال می فرماید:

{إِلَّا الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ:}
(بجز کسانی که صادقانه ایمان آورده اند و عمل صالح انجام می دهند). «شعراء/۲۲۷»

امّا هرگاه بصورت مطلق به کار رود همان ایمانی است که در شریعت تعریف کرده اند که: ایمان اعتبار ندارد مگر زمانی که با اعتقاد، اقرار و عمل همراه باشد.
(ابن ابی حاتم۳۵/۱)

و ایمان کم و زیاد می شود. و در آثار و احادیث بسیاری کم و زیادشدن ایمان مورد تأکید قرار گرفته است.

والحمدلله در اول شرح بخاری طی  بحثی مستقل این آثار و احادیث را گردآوری کرده ام.

برخی ایمان را به ترس و خشیت تفسیر کرده اند. بطورمثال الله می فرماید:

{إِنَّ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ لَهُمْ مَغْفِرَهٌ وَأَجْرٌ کَبِیرٌ (۱۲):
(کسانی که در غیب از پروردگارشان می ترسند.] ایمان دارند [). «ملک/۱۲»

و می فرماید: مَنْ خَشِیَ الرَّحْمَنَ بِالْغَیْبِ وَجَاءَ بِقَلْبٍ مُنِیبٍ (۳۳)
(آن کس که از الله رحمان در غیب بترسد و با قلبی سرشار از توبه و بازگشت به الله، به نزد او تعالی می آید). «ق/۳۳»
و ترس حقیقی از الله خلاصه ى ایمان و علم است، الله می فرماید:

{ إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ}
(از بندگان الله تنها عالمان (حقیقی از او می ترسند). «فاطر/۲۸»