مدارا کردن و نرمخویى

یکی از بادیه نشینان اسلام آورد، و آمد تا در مسجد همراه پیامبر صلى الله علیه و سلم نماز بگذارد، در مسجد کناری ایستاد و بول نمود. صحابه برخاستند تا او را بزنند. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (دعوه، و أریقوا على بوله ذنوبًا من ماء -أو سجلاً (دلوًا) من ماء- فإنما بعثتم مُیسِّرِین، و لم تبعثوا مُعَسِّرین) [بخاری] یعنی: ” او را بگذارید و بر بول او دلوی یا چند دلوی آب بریزید، زیرا شما برانگیخته شده اید تا آسانگیر باشید و برای آن برانگیخته نشده اید که سختگیری کنید.”

مدارا چیست؟

مدارا کردن یعنی در کارها به نرمی رفتار نمودن، و دوری از خشونت، تندی و غلظت. خداوند به آراستگی مسلمانان به صفت زیبای مداراجویی در کارها سفارش نموده است: {خذ العفو و أمر بالعرف و أعرض عن الجاهلین} [اعراف: ۱۹۹] یعنی: ” گذشت پیشه کن و به [کار] پسندیده فرمان ده و از نادانان رخ برتاب!”، و همچنین خداوند متعال می فرماید: {و لا تستوی الحسنه و لا السیئه ادفع بالتی هی أحسن فإذا الذی بینک و بینه عداوه کأنه ولی حمیم} [فصلت: ۳۴] یعنی: ” و نیکى با بدى یکسان نیست [بدى را] با آنچه خود بهتر است دفع کن آنگاه کسى که میان تو و میان او دشمنى است گویى دوستى یکدل مى‏گردد.”

مداراجویی پیامبر صلى الله علیه و سلم:

پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم با مردم بسیار با نرمی برخورد می کرد. یکی از اعراب بادیه نشین نزد ایشان آمده و با تندی درخواست عطا و مالی نمود. پیامبر صلى الله علیه و سلم با لبخند با او روبرو گشته و با بردباری تمام به او بار دو شتر خوراک و نوشیدنی بخشیدند.

پیامبر صلى الله علیه و سلم با حضرت حسن و حسین رضی الله عنهما بازی کرده و آن ها را می بوسید و آنان را به دوش می گرفت.

بانو عایشه -رضی الله عنها- اینگونه از نرمخویی و مدارای آن حضرت صلى الله علیه و سلم تعریف می نماید: {ما خُیرَ رسول الله صلى الله علیه وسلم بین أمرین قط إلا أخذ أیسرهما ما لم یکن إثمًا، فإن کان إثمًا کان أبعد الناس منه، وما انتقم رسول الله صلى الله علیه وسلم لنفسه فی شیء قط إلا أن تُنْتَهَک حرمه الله؛ فینتقم لله -تعالى-.} [متفق علیه] یعنی: ” هرگز مخیر نگردید رسول الله صلی الله علیه و سلم  میان دو کار، مگر اینکه آسانتر آن را می گرفت، مادامیکه گناه نمی بود. اگر گناه می بود، دورترین مردم از آن می بود و هرگز پیامبر صلی الله علیه و سلم برای خود در هیچ چیزی انتقام نگرفت، مگر اینکه حریم خدا پایمال شده باشد و آنگاه برای خدا انتقام می گرفت.”
پیامبر صلى الله علیه و سلم به یاران خود می فرمود: (یسِّرُوا و لا تُعَسِّرُوا، و بَشِّرُوا و لا تُنَفِّروا) [متفق علیه] یعنی: ” آسانگیری نموده و سختگیری نکنید، و به مردم مژده دهید و آن ها را گریزان مسازید.”

انواع مدارا و نرفتاری:
مدارا یکی از برترین اخلاق است، و در چیزی آشکار شود آن را نیکو نموده و می آراید. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (إن الرفق لا یکون فی شیء إلا زانه (حسنه وجمله)، و لا یُنْزَعُ من شیء إلا شانه (عابه) [مسلم] یعنی: ” نرم رفتاری در هیچ چیزی نمی باشد، جز اینکه آن را زینت می دهد و از هیچ چیزی بدور نمی شود، مگر اینکه آن را زشت می سازد.”

از انواع مدارا که که یک مسلمان باید خود را بدان آراسته نماید، موارد زیر می باشند:

مدارای با مردم:

فرد مسلمان در برخورد با مردم از تندی و خشونت و با بدخلقی می پرهیزد. پیامبر صلى الله علیه و سلم از تندی و زیاده روی دوری می کردند. خداوند متعال می فرماید: {ولو کنت فظًا غلیظ القلب لانفضوا من حولک} [آل عمران: ۱۵۹] یعنی: “و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پیرامون تو پراکنده مى‏شدند.”

مردی نزد پیامبر صلى الله علیه و سلم آمده و گفت: مرا سفارشی نما. آن حضرت صلى الله علیه و سلم فرمود: (لا تغضب) [بخاری] یعنی: “خشمگین مشو.”

مسلمان دیگران را به خاطر عیبی که دارند مورد عیبجویی قرار نداده، و در عوض با آن ها مدارا نماید. پیامبر صلى الله علیه و سلم روایت نمودند و فرمود: (لا تُظهر الشماته لأخیک، فیرحمه الله و یبتلیک (أی: یصیبک بمثل ما أصابه) [ترمذی] یعنی: “در برابر غم برادرت اظهار شادی مکن، تا خداوند او را مورد رحمت قرار داده و ترا به آن مبتلا نسازد.”

مسلمان مردم را بدنام نمی کند، و دشنام نمی دهد، پیامبر صلى الله علیه و سلم از این عمل بر حذر داشته و فرموده اند: (سباب المسلم فسوق و قتاله کفر) [متفق علیه] یعنی: ” دشنام دادن مسلمان فسق و جنگ با وی کفر است.”

مدارا با زیردستان:

پیامبر صلى الله علیه و سلم با خدمتکاران خود با مدارا رفتار نموده و سفارش می نمود تا آنکه خدمتکاری دارد از غذایی که می خورد به او بدهد، از لباسی که خود می پوشد بر او یپوشاند و بیش از توانش کاری از او نخواهد و اگر چنین نمود باید او را کمک نماید. آن حضرت صلى الله علیه و سلم در رابطه با حقوق خدمتکاران می فرمود: (من لطم مملوکه أو ضربه فکفارته أن یعْتِقَه (یجعله حرًّا) [مسلم] یعنی:‌ “کسی که برده اش را سیلی زده یا او را کتک بزند، کفاره اش این است که او را آزاد نماید.”

نرم رفتاری و مدارا با حیوانات:

دین اسلام آسیب رساندن و اذیت حیوانات و دام ها و هرجانداری را نهی کرده است. یکبار انس بن مالک رضی الله عنه از کنار مردمی عبور کرد که خروسی را به عنوان هدف در برابر خود قرار داده و به سوی آن سنگ می انداختند. حضرت انس رضی الله عنه گفت: پیامبر صلى الله علیه و سلم از زجر دادن حیوانات نهی فرموده است( یعنی از اینکه آن را بسته و محبوس داشته و به آزار و اذیتش بپردازند یا هدف تیر قرار دهند تا بمیرد). [مسلم]

ابن عمر -رضی الله عنه- از کنار دو پسربچه از قریش می گذشت که پرنده ای را مقابلشان گذاشته، و بسویش تیر می انداختند، آن دو با دیدن ابن عمر از آنجا دور شدند. رو به آنان گفت: چه کسی این کار را کرده است؟ خداوند کسی را که چنین کرده لعنت کند. همانا پیامبر صلى الله علیه و سلم لعنت کرده است آن را که چیزی را که روح دارد بعنوان هدف قرار دهد. (هدف تیراندازی). [مسلم]

ذبح حیوان با چاقویی تیز که باعث درد کشیدن آن نشود نیز جزو رفق و نرمی با حیوانات شمرده می شود. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (إن الله کتب الإحسان على کل شیء، فإذا قتلتم (أی: فی الحروب) فأحسنوا القتله، و إذا ذبحتم فأحسنوا الذبح، و لْیُحِدَّ أحدُکم شَفْرَتَه (السکینه التی یذبح بها)، و لْیُرِحْ ذبیحته) [متفق علیه] یعنی: “هر آئینه خداوند احسان و نیکی را بر هر چیز واجب نموده است، پس چون کشتید(در جنگ)، نیکو بکشید و چون حیوانی را ذبح نمودید، نیکو ذبح کنید، باید که یکی از شما تیغ خود را(چاقوی ذبح را) تیز کند و ذبیحه ی خود را راحت نماید.”

پیامبر صلى الله علیه و سلم بیان نموده اند که خداوند سبحان مردی را مورد آمرزش قرار داد تنها به این دلیل که به سگی که از تشنگی در حال مرگ بود آب داد، حال آنکه زنی بخاطر اینکه گربه ای را زندانی کرده و به آن غذا و آب نداده بود تا آنکه آن مرده بود، وارد آتش جهنم گردید.

مدارا با اشیاء بی جان:

مسلمان باید با همه چیز حتی گیاهان بانرمی برخورد کند، و مراقب وسایلش باشد. و با همه ی چیزهای اطراف خود با نرمی و مهربانی برخورد کند، و نگذارد تا آنها در اثر استفاده ی بد و بی توجهی از بین بروند.

فضیلت مدارا و نرم رفتاری:

پیامبر صلى الله علیه و سلم بر نرمخویی و مدارا بسیار تاکید نموده و می فرمودند: (إن الله رفیق یحب الرفق فی الأمر کله) [متفق علیه] یعنی: “همانا خداوند نرم رفتار است و نرم رفتاری را در همه کارها دوست می دارد.” همچنین پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (إن الله رفیق، یحب الرفق، و یعطی على الرفق ما لا یعطی على العنف، و ما لا یعطی على ما سواه) [مسلم] یعنی:‌ ” هر آئینه خداوند نرم رفتار بوده و نرمش را دوست می دارد و در برابر نرم رفتاری ثوابی می دهد که به سخت رفتاری و دیگر کارها نمی دهد.”

فرد مسلمان به علت مدارا نمودن و نرمی از آتش دوزخ دور گشته، و اهل بهشت می شود، پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (ألا أخبرکم بمن یحْرُم على النار؟ أو بمن تَحْرُم علیه النار؟ تَحْرُم النار على کل قریب هین لین سهل) [ترمذی و احمد] یعنی: ” آیا شما را با خبر نسازم از کسیکه بر دوزخ حرام است؟ یا اینکه دوزخ بر وی حرام است؟

بر هر نزدیک، آسانگیر، نرم رفتارِ نرمخو.”

چنانچه انسان مسلمان با مردم نرمرفتار و بامدارا بود، خداوند سبحان در روز قیامت با او به نرمی و مدارا رفتار می نماید. پیامبر صلى الله علیه و سلم چنین دعا می نمود: (اللهم مَنْ وَلِی من أمر أمتی شیئًا فرفق بهم، فارفق به) [مسلم] یعنی: ” بار خدایا کسی که سرپرستی چیزی از کار امتم را بدوش گرفته و با آنها نرمی کند، با او نرمی کن.”

مترجم: مسعود