شفاعت

برگرفته از کتاب: منهج اهل السنه و الجماعه فی الإعتقاد
تألیف: گروهی از علما و اساتید متخصص در عقیده از دانشگاه اسلامی مدینه منوره

تعریف شفاعت: شفاعت از ماده “الشفع” گرفته شده که الشفع به معنای زوج و متضاد فرد می‌باشد اما معنای شفاعت طلب و درخواست خیر از دیگری است .
انواع شفاعت: ۱٫ شفاعت درست ۲٫ شفاعت نادرست
شفاعت نادرست طلب و درخواست چیزی از غیر خدا که جز خدا کسی قادر به انجام آن نباشد؛ مانند شفاعتی که از مردگان می شود و بعضی گمان می کنند که آن ها می‌شنوند و از آنان چیزهایی را درخواست می کنند درست مانند مشرکان که بت ها و قبور را پرستش می‌کردند. خداوند می فرماید:*قُل لِّلَّهِ الشَّفَاعَهُ جَمِیعًا* «بگو شفاعت همگی از آن خداست» و می فرماید:*وَلَا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَهَ إِلَّا مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ* «کسانی که به جای او می‏خوانند [و می‏پرستند] اختیار شفاعت ندارند مگر آن کسانی که آگاهانه به حق گواهی داده باشند».
شفاعت درست و شروط آن
شفاعت درست آن است که از خداوند یگانه چیزی درخواست شود که با داشتن دو شرط زیر انجام می‌پذیرد:
۱٫ اجازه خداوند برای شفاعت کننده
۲٫ رضایت خداوند از کسی که برایش شفاعت می‌شود .
دلیل آن، این فرموده الله تعالی می باشد:*یَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَهُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِیَ لَهُ قَوْلًا* «در آن روز شفاعت [به کسی] سود نبخشد مگر کسی را که [خدای] رحمان اجازه دهد و سخنش او را پسند آید» و می فرماید:*وَکَم مِّن مَّلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِی شَفَاعَتُهُمْ شَیْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن یَأْذَنَ اللَّهُ لِمَن یَشَاء وَیَرْضَى* «و بسا ملائکه که در آسمان هایند [و] شفاعتشان به کاری نیاید مگر پس از آن که خدا به هر که خواهد و خشنود باشد اذن دهد».
این آیات این مطلب را برای ما روشن می سازد که شفاعت جز بعد از اجازه خداوند برای کسی که می خواهد شفاعت کند، تحقق نمی یابد و هم چنین خداوند از کسی که برایش شفاعت می شود باید راضی باشد .
پس هرکس شفاعت را به غیر این طریق از کسی طلب کند به شرک افتاده است حال آن که آن شفاعت را از سنگ، درخت، خورشید، ماه، انسان مرده ای و یا انسان زنده ای که دارای هر منزلتی رسیده باشد، درخواست کند .
حرام بودن طلب شفاعت از غیر خداوند
به خاطر طلب شفاعت از مردگان فتنه بزرگی در این امت افتاده است با این ادعا که این مردگان آن ها را به خداوند نزدیک می گردانند و این امری است که خداوند انسان را از آن برحذر داشته است و همان ادعای مشرکان است که گمان می کردند بت ها آنان را به خداوند نزدیک می گردانند. خداوند می فرماید:{وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونَا إِلَی اللَّهِ زُلْفَی} «و کسانی که غیر از خداوند اولیائی را پرستش می‌کنند [و مدعی می‌شوند] آنان را جز برای این نمی پرستیم که ما را به خداوند نزدیک گردانند» و هم چنین می‌فرماید:* قُلِ ادْعُوا الَّذِینَ زَعَمْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ لَا یَمْلِکُونَ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِیهِمَا مِن شِرْکٍ وَمَا لَهُ مِنْهُم مِّن ظَهِیرٍ* «بگو کسانی را که جز خدا [معبود خود] پنداشته‏اید بخوانید ذره‏ای نه در آسمان‌ها و نه در زمین مالک نیستند و در آن دو شرکتی ندارند و برای وی از میان آنان هیچ پشتیبانی نیست».
اقسام شفاعت درست
همان طور که در بالا ذکر شد شفاعت درست شفاعتی است که از خداوند درخواست شود و آن دارای دو نوع است :
الف: شفاعتی که اختصاص به پیامبر صلی الله علیه وسلم دارد .
ب: شفاعتی که برای پیامبر، ملائکه و دیگر پیامبران و صالحان است .
شروط شفاعت
شفاعت درست دارای شروطی است که در ذیل می آید :
۱٫ شفاعت عظمی که از پیامبران اولوالعزم شروع و به پیامبر صلی الله علیه وسلم منتهی می شود و می فرماید: “این شفاعت به من اختصاص دارد”. این در حالی است که تمام مخلوقات نزد پیامبران می روند تا با توجه به مقامی که در موقف وجود دارد و همان مقام محمود که خداوند وعده داده است برایشان شفاعت کنند دلیل حدیثی است که بخاری از ابوهریره رضی الله عنه روایت می کند:«مردم روز قیامت نزد آدم، نوح، ابراهیم، موسی و عیسی می روند و همه عذر می طلبند و می‌گویند از خداوند برای خود مسألت داریم سپس پیش پیامبر صلی الله علیه وسلم می روند پس برایشان شفاعت می کند…» .
۲٫ شفاعت برای بهشتیان که وارد بهشت شوند و درهای بهشت برایشان بازگردد. دلیل آن حدیثی است که امام مسلم از انس بن مالک روایت کرده که در آن پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرماید:*أنا أول الناس یشفع فی الجنه* «من اولین کسی هستم که برای اهل بهشت شفاعت می کنم».
۳٫ شفاعت برای تعدادی از کافران: این شفاعت مخصوص عموی پیامبر، ابوطالب، می‌باشد تا خداوند در عذابش تخفیف دهد پس کفشی از آتش بر او پوشانده شده یا در کم عمق ترین جای آتش قرار داده می شود که از شدت آن مغز سرش می‌جوشد (العیاذ بالله) . دلیل آن حدیث ابوسعید خدری است که از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت می کند که در مورد عمویش ابوطالب فرمودند:* لَعَلَّهُ تَنْفَعُهُ شَفَاعَتِی یَوْمَ الْقِیَامَهِ فَیُجْعَلُ فِی ضَحْضَاحٍ مِنْ النَّارِ یَبْلُغُ کَعْبَیْهِ یَغْلِی مِنْهُ دِمَاغُهُ* «باشد که در روز قیامت شفاعتم برای او سودمند باشد پس پاهایش در جای کم عمق آتش قرار داده می شود که از شدت آن مغز سرش می جوشد».
این سه نوع شفاعت فقط به پیامبر صلی الله علیه وسلم اختصاص دارد .
۴٫ شفاعت در حق کسانی که مرتکب گناهان کبیره شده و در دنیا از آن توبه نکرده اند و وارد جهنم شده اند، با شفاعت از آن خارج می گردند. دلیل آن، این فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم می باشد:* شَفَاعَتِی لِأَهْلِ الْکَبَائِرِ مِنْ أُمَّتِی* «شفاعت من در حق کسانی است که مرتکب گناهان کبیره شده اند» .
۵٫ شفاعت برای بهشتیان در ترفیع درجاتشان .
۶٫ شفاعت برای افرادی که بدون حساب و عذاب وارد بهشت می شوند؛ دلیل آن حدیثی متفق علیه است که عبدالله بن عباس از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت می‌کند که فرمود:*”إِذْ رُفِعَ لِی سَوَادٌ عَظِیمٌ … فَقِیلَ لِی هَذِهِ أُمَّتُکَ وَمَعَهُمْ سَبْعُونَ أَلْفًا یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ بِغَیْرِ حِسَابٍ وَلَا عَذَابٍ ” قال من هم یا رسول الله؟ “هُمْ الَّذِینَ لَا یَسْتَرْقُونَ وَلَا یَتَطَیَّرُونَ وَلَا یَکْتَوُونَ وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ ” فَقَامَ عُکَّاشَهُ بْنُ مِحْصَنٍ فَقَالَ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَجْعَلَنِی مِنْهُمْ فَقَالَ أَنْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ قَامَ رَجُلٌ آخَرُ فَقَالَ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَجْعَلَنِی مِنْهُمْ فَقَالَ سَبَقَکَ بِهَا عُکَّاشَهُ * «آن گاه که جماعت زیادی را از دور دیدم به من گفته می شود: این امت تو است و همراه آنان هفتاد هزار نفر بدون حساب و عذاب وارد بهشت می شوند. گفتند: ای رسول خدا آن ها چه کسانی هستند؟ فرمود: آن ها کسانی هستند که درخواست رقیه نمی کنند، فال بد نمی‌زنند، از داغ کردن پرهیز می نمایند و تنها بر خدا توکل می کنند. عکاشه بن محصن بلند شد و گفت: ای رسول خدا از خدا بخواه که مرا از آن ها قرار دهد. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: تو از جمله آن ها هستی؛ مرد دیگری برخاست و گفت: ای رسول خدا برایم دعا کن که از جمله آن ها باشم؟ پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: عکاشه از تو پیشی گرفت».
این سه نوع دوم فقط اختصاص به پیامبر صلی الله علیه وسلم ندارد بلکه هم شامل پیامبر و هم ملائکه، انبیاء، صالحین و کسانی می شود که خداوند به آنان اجازه دهد .