شروط تکفیر نزد ابن عثیمین

ما حق تکفیر و تفسیق دیگران را نداریم بلکه این کار حق خدا و رسولش می­باشد و از جمله احکام شرعی است که باید آن را به کتاب و سنت برگرداند؛ بنابراین واجب است نهایت تحقیق را جهت ثبوت آن انجام داد و کسی را تکفیر یا تفسیق نکرد جز این­که کتاب و سنت بر کفر و فسق آن دلالت نماید.

اصل در مورد مسلمانان این است که او علی الظاهر عادل است و مسلمان و عادل بودن او تا زمانی که به اقتضای دلیل شرعی زایل نگردد به قوت خویش باقی است و نباید در مورد کفر و فسقش سهل انگاری نمود؛ چون به دو دلیل شدیداً ممنوع است:

1. نسبت دادن تهمت دروغ به خداوند متعال هم در حکم و هم در مورد کسی که حکم علیه او به خاطر صفتی که او را بدان ملقب می­گردانیم، صادر می­شود.
2. اگر برادرش از آن نسبتی که او را به آن ملقب می­گرداند سالم باشد خودش به آن دچار می­گردد. در صحیح مسلم از عبدالله بن عمر رضی الله عنهما از رسول الله صلی الله علیه و سلم روایت است که فرمود: «إِذَا کَفَّرَ الرَّجُلُ أَخَاهُ فَقَدْ بَاءَ بِهَا أَحَدُهُمَا»[۱]: «هرگاه شخصی برادرش را تکفیر کند، به یکی از آن دو برمی­گردد.» بنابراین لازم است قبل از حکم کردن به کفر و فسق کسی به دو مسئله توجه نمود:

اول این­که: دلیل آن قول و عملی که موجب تکفیر و تفسیق شده­اند، مستند به کتاب و سنت باشد.

دوم این­که: منطبق کردن آن حکم بر گوینده و یا عمل کننده­ی معین، احتیاج به تحقق شروط تکفیر یا تفسیق و منتفی شدن موانع آن در حق آن فرد مشخص باشد.

از جمله مهم­ترین آن شرط­ها این است که عالم به مخالفتی باشد که از او واقع شده و باعث گردیده او کافر و یا فاسق شود؛ چنان­که خداوند متعال می­فرماید: ﴿وَمَن یُشَاقِقِ ٱلرَّسُولَ مِنۢ بَعۡدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُ ٱلۡهُدَىٰ وَیَتَّبِعۡ غَیۡرَ سَبِیلِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ نُوَلِّهِۦ مَا تَوَلَّىٰ وَنُصۡلِهِۦ جَهَنَّمَۖ وَسَآءَتۡ مَصِیرًا١١۵﴾ [النساء: ۱۱۵] «و هرکس بعد از روشن شدن حق و هدایت با رسول خدا مخالف نمود و راه غیر مؤمنان را برای پیروی برگزید او را در همان جهت انتخابی قرار داده و سرانجام وارد جهنمش خواهیم کرد که سرانجام بدی است.» و می­فرماید: ﴿وَمَا کَانَ ٱللَّهُ لِیُضِلَّ قَوۡمَۢا بَعۡدَ إِذۡ هَدَىٰهُمۡ حَتَّىٰ یُبَیِّنَ لَهُم مَّا یَتَّقُونَۚ إِنَّ ٱللَّهَ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمٌ١١۵﴾ [التوبه: ۱۱۵] «خداوند بعد از هدایت، هیچ قومی را گمراه نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرداند تا چیزی را که باعث تقواست برای­شان معلوم دارد که به درستی خداوند نسبت به هر چیزی عالم است». به همین سبب اهل علم گفته­اند: تکذیب کننده­ی فرائض هنگامی که تازه مسلمان شده باشد، تکفیر نمی­گردد تا زمانی که برایش معلوم شود.^[۲]

[۱]– مسلم روایت کرده است.

[۲]– قواعد المثلی، شیخ ابن عثیمین (ص:۸۷).