رد برخی از احادیث نبوی و انکار آن از سوی معتزله

ادامه­ ی مسیر تاویل کلامی معتزله اگر پیوسته باشد و باز نایستد، در عقل برخی از آنان انکار حدیث پیامبر و عیبجویی از آن­را زنده می­کند هرچند انگیزه ­ی آنان با انگیزه و مشوق­های پیشینیان آنان و امامان اعتزال متفاوت باشد.

برای مواجهه با اینان تنها استدلال­های عقلی در قالب جملاتی کوتاه و آسان کافی است، جملاتی که یک متفکر غربی که در فرهنگ و تمدن غرب و در محیط غربی رشد یافته نوشته است. او در اسلام گمشده­ ی دلخواه خود را یافت و بعد از سال­ها مطالعه، به اسلام گردن نهاد. وی در مورد سنت نبوی چنین می­گوید: «سنت پیامبر، پیرو قرآن است و مصدر دوم شریعت اسلام و زندگی شخصی و اجتماعی افراد می­باشد. از این­رو بر تمام مسلمانان واجب است که سنت را تنها شارح تعالیم قرآن بدانند و تنها وسیله برای اجتناب و دوری از اختلاف در تاویل این تعالیم و تطبیق آن در زندگی عملی باشد اما با کمال تاسف امروزه سخنان و تعابیری با این مضمون به گوش ما می­ رسد که: (باید به قرآن کریم بازگردیم ولی نباید از سنت پیروی کنیم.) و این دلالت بر جهل نسبت به اسلام دارد و مثال آنان مانند شخصی است که می­ خواهد وارد قصری شود اما نمی ­خواهد از تنها کلید اصلی برای داخل شدن به قصر استفاده ­کند.) اما در مورد اشکالاتی که بر صحت مصادر وارد می­شود، عیب­جویان برای موضع خویش هیچ دلیل قابل قبولی ندارند و امکان ندارد بتوانند دلایل قانع کننده­ای ارائه کنند تا حتی یک مرتبه عدم اعتماد به احادیث منسوب به رسول خدا را ثابت کند. برای آنان بسیار مشکل است که بتوانند دلایل قانع کننده­ای ارائه کنند که حتی یک مرتبه عدم اعتماد به احادیث منسوب به رسول خدا را ثابت کند. برای آنان بسیار مشکل است که بتوانند انتقاد عاطفی خود را از طریق بحث علمی تایید و تقویت کنند، زیرا کسانی که ابتدا به جمع­ آوری کتاب­های حدیث همت گماشتند، خصوصا امام بخاری و مسلم، قواعدی بسیار محکم و بلکه هر قاعده­ای که برای صحت یک حدیث در توان بشر باشد، وضع نمودند و قواعدی بسیار محکم­تر از آنچه مورخان اروپایی با نگاه به مصادر قدیمی تاریخی از آن بهره برده­ اند.

هر پژوهشگر علم مصطلح الحدیث می­داند که این علم توانسته است از زاویه ­ی تاریخی، سلسله ­ای از شرح حال مفصل در مورد تمام کسانی که به عنوان راوی و یا محدث ذکر شده­اند، بیان کند. شرح حال این زنان و مردان از هر زاویه­ ای مورد دقت و بررسی قرار گرفته است و تنها کسانی از آنها در زمره­ی ثقات قرار گرفته­ اند که زندگی و طریقه­ ی روایت آنان با تمام قواعدی که محدثان وضع کرده­اند متفق و هماهنگ باشد؛ این قواعد در نهایت دقت وضع شده­ اند؛ به این ترتیب اگر امروزه شخصی بر یک حدیث مشخص و یا تمامی احادیث طعنه وارد کند و بر حدیث یا احادیثی اعتراض وارد کند بر او لازم است که اعتراض خود را ثابت کند و اگر نتوانست دلیلی معقول یا علمی بیاورد که این مصدر ناقص و اشتباه است، در این هنگام باید آن حدیث را به عنوان حدیث صحیح بپذیرد. بدون بازگشت به سخن از همه احتمالاتی که در حدیث طعن وارد می­کند مگر اینکه تکاپوی همه جانبه در برابر اسلوب علمی نقد وجود داشته باشد. اما علم حدیث زمانی آغاز شد که ضرورت اقتضا می­کرد حدیث صحیح از موضوع جدا شود و صحیحینِ امام بخاری و مسلم نیز نتیجه ­ی مستقیم همین تمییز و جداسازی می­باشد.

اکنون تنها یک سبب باقی می­ماند که برخی­ را به مخالفت با حدیث می­ کشاند و جمع میان شیوه­ ی زندگی ما در عصر حاضر و افکار قهقرایی ما و روح اسلام صحیح را محال می­داند و این به سبب نفوذ تمدن غربی در سرزمین­های اسلامی است. مسلمانان عصر حاضر برای بزرگ کردن هر چیزی که محصول تمدن غرب باشد و برای پرستش تمدن بیگانه، مستعد و آماده­ اند چرا که مدنیت غربی از زاویه­ های مادی بسیار قوی و چشم­ نواز است.

سپس محمد اسد ما را اینگونه برحذر می­دارد: «جاهلان و دروغگویان برای نقد حدیث تلاش می­کنند. ناتوانی بیان خود را آشکار کرده و می­ کوشند تا ضرورت پیروی از سنت را از بین ببرند چون  اگر بتوانند چنین کنند می­توانند آموزه ­های قرآن کریم را مطابق با امیال و خواسته­ های خود تاویل کنند و هریک مطابق اندیشه­ و آرمان خود آیات را تاویل کنند. اما یکی از ویژگی­های ممتاز اسلام این است که اسلام، نظامی اخلاقی و علمی و نظامی فردی و اجتماعی است و با این روش بر حملات و یورش­های پی در پی فایق آمده و آنها را محو و نابود می­ کند.»[۱]

این مختصری از اندیشه این متفکر مسلمان بود که در دامان تمدن غرب پرورش یافته بود و هدف وی از بیان این اندیشه­ی محکم و مدلل، تقویت و تحکیم آن دیدگاهی است که ما درست می­دانیم. و آن اینکه به طور خلاصه از گذشته تا به حال گرایش سلفیت، موضع­ صحیح نسبت به اسلام است و سلفیت محصور در تفسیر تاریخی که زمان آن گذشته و محو شده، نیست بلکه همواره در سایه دو منبع اصیل و بزرگ به نام کتاب الله و سنت رسول الله به اسلام می­ نگرد.

 

[۱] – الاسلام علی مفترق الطرق، ترجمه د. عمر فروخ، چاپ: دارالعلم للملایین-بیروت.