دین یعنی چه؟

اصطلاح (دین) یکی از اصطلاحات اساسی و کلیدی قرآن می باشد. این اصطلاح در قرآن کریم با معانی متعدد و مصادیق مختلفی بکار گرفته شده است. در این مقاله سعی داریم در مورد آن ها کمی بیشتر بدانیم:

واژه ی (دین) از ریشه ی “دان” در عربی به معنی پذیرفتن یک دیانت خاص می باشد که: می گویند که کسی ” دَین ” یعنی: آن دین را پذیرفت. “تدیَّنَ به” بمعنی پایبند بودن به فلان مسلک می باشد. منظور از کاربرد واژه ی (الدِّین) درکل به این مفهوم است: آنچه فرد به عنوان دین و آئین می پذیرد و  آن در اعتقاد و کردار خویش می پذیرد. در معنی جداگانه ای “دین” به معنی پیروی و پایبندی فرد به اصول و اندیشه هایی است که بدان ها ملتزم می باشد.

و ( الدَّیانُ ): از نام های باری تعالی است. معنی آن داور و قاضی است. و نیز ( الدَّیانُ ): بمعنی قهار یعنی چیره گر است. در حدیث ابوطالب آمده است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده اند: ( أُرید من قریش کلمه تَدینُ لهم بها العرب ) بدین معنا که: ” از قریش (پذیرش) کلمه ای را می خواهم که با آن بر تمام عرب چیره گردند.” ترمذی و دیگران روایت نموده اند.

( الدِّین ): به معنی فرمانبردن و اطاعت کردن. می گویند “قد دِنْته ودِنْتُ له” یعنی از او اطاعت نموده و در برابرش سربزیرآرودی. از حضرت علی رضی الله عنه آمده است که: ( محبهُ العلماءِ دِینٌ یدانُ به ) یعنی:(دوستی علماء فرمانی است که به همه به آن گردن نهند.)

( الدِّین ): یعنی اسلام. خداوند متعال فرموده است: (ان الدین عند الله الاسلام) یعنی: دین در نزد خدا، اسلام است. (آل عمران:۱۹) و معنی (قد دِنْتُ به) آنست که آن را شیوه و مسلک خویش در زندگانی قراردادم.

و( الدین ) یعنی: حسابرسی و مجازات. در حدیث چنین آمده است: ( الکیس من دانَ نَفْسَه، وعَمِلَ لما بعد الموت؛ والأَحْمَقُ من أَتْبَعَ نفسه هواها وتَمَنَّى على الله ) یعنی: ” زیرک کسی است که نفس خود را محاسبه نموده و برای زندگی بعد از مرگ کار کند، و نادان کسی است که نفسش را بدنبال آرزوها و هوای خویش کشاند، و از خدا امید داشته باشد.” از امام احمد و دیگران. ابوعبید در بیان ” دانَ نفسه ” می گوید: معنی آن فرمانبردار و به بندگی درآوردن نفس است. نیز گفته اند به معنای حسابرسی نمودن آن می باشد.
( الدِّین ): پاداش دهی. فرمایش باری تعالی است که: (…ائنا لمدینون)  آیا واقعاً ما مجازات شوندگانیم؟!» (صافات:۵۳) (مدینون) در اینجا یعنی پاداش گرفتگان و مجازات شوندگان. در صحیح بخاری (به عنوان حدیث معلق) چنین آمده است که: ( کما تَدِینُ تُدان ) یعنی: چنان که پاداش می گیری پاداش داده خواهی شد. یعنی با توجه به کردارهایت به تو مجازات یا پاداش می دهند.

و( یومُ الدِّین ): روز جزا (یا پاداش) است. فرموده ی باری تعالی است: (ملک یوم الدین) (خداوندی که) مالک روز جزاست. (فاتحه: ۴) یعنی مالک روز مجازات و پاداش دهی.

و( الدِّینُ ): عادت و وضعیت. در میان عرب گفته می شود: ” زالَ ذلک دِینی ودَیدَنی ” یعنی: آن پیوسته عادت وشیوه ی من است.

و( الدین ): داوری، قضاوت و پادشاهی است. در قرآن کریم آمده است که: (… ما کان لیأخذ اخاه فی دین الملک) یعنی: (…)او هرگز نمی‏توانست برادرش را مطابق حکم پادشاه (مصر) بگیرد(…)(یوسف:۷۶) قتاده می فرماید: (” دین الملک” در اینجا یعنی:) حکم و قضاوت پادشاه.

و( الدِّینُ ): وضع و حال. گویند: از یک بادیه نشین چیزی پرسیدند. پاسخ داد: ” اگر در حالتی جز این نزد من می آمدی، ترا آگاه می ساختم.” منظور وی آن بود که: اگر در وضعیتی غیر آنکه اکنون در آن هستم نزد من می آمدی، سؤالت را پاسخ می دادم.

و از دیگر معانی  دین _ غیر آنچه بیان شد_ پرهیزگاری و ورع و نیز قهر می باشد.

با توجه به اینکه از دیگر عبارات قرآنی که با اصطلاح ( الدین ) پیوند محکمی دارند اصطلاح (الشریعه)  و (المِلَّه)  می باشد، در مورد این دو اصطلاح در مقاله ی دیگری به امید خداوند بحث خواهیم کرد.

ترجمه: مسعود