حکم اقتداء به شخص فاسق

 نویسنده: امید خزاعی

امامت دادن کار بسیار با ارزش و جایگاه ویژه و بالایی دارد لذا برای این کار بزرگ و مهم باید فردی که شایستگی این کار را دارد انتخاب شود.

برهمین اساس رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیثی می فرماید: «یَؤُمُّ القْوَمْ أَقْرَؤهُمْ لِکِتابِ الله تعالى فإنْ کَانُوا فی الْقِرَاءَهِ سَوَاءً فَأَعْلَمُهُمْ بالسّنّهِ فَإنْ کَانُوا فی السُنّهِ سَواءً فَأَقْدَمُهُمْ هِجْرَهً فإنْ کَانُوا فی الهجره سَوَاءً فأَقْدَمُهُمْ سِلْماً- وَفی روَایه: «سِنّاً» – ولا یَؤُمّنّ الرَّجُلُ الرَّجُلَ فی سُلْطَانِهِ ولا یَقْعُدُ فی بَیْتِهِ عَلى تَکْرمَتِهِ إلّا بإذْنِهِ»: «افرادی که در قرائت قرآن از همه ماهرتر هستند، امامت بدهند، اگر همه در قرائت با همه برابر بودند، کسی که در سنت از دیگران آگاهتر است؛ اگر همه در علم به سنت برابر بودند، کسی که در هجرت از دیگران پیشی گرفته، اگر در هجرت هم برابر بودند؛ کسی که زودتر از دیگران مسلمان شده است». (صحیح مسلم/ ش:۳۴۷۰ و…)
 و در روایتی دیگر آمده است که ایشان فرمودند: «وَلْیؤمَّکُم أَکبَرُکُمَ»: «و بزرگ ترین شما برایتان امامت دهد». (متفق علیه)

اما بحثی که در اینجا مطرح می شود این است که اگر امامی مرتکب به گناهی می شد؛ به عنوان مثال: به کشیدن مواد مخدر همچون سیگار، تریاک و… اعتیاد داشت، در این صورت پشت سر چنین فردی نماز خواندن جائز است؟

در مورد این مساله بین مذاهب اسلامی و علما اختلاف نظر وجود دارد که خلاصه ی اختلاف آنها به شرح ذیل است:

احناف و شوافع اقتدا به شخص فاسق را جائز می داند.

علمای حنبلی و بنابر قولی از مالکی ها خواندن نماز پشت سر فرد فاسق جائز نیست.

علمای مالکی بین فسقی که فرد مرتکب می شود فرق گذاشته و می گویند: اگر فسق فعلی باشد مثل: زنا، شرب خمر و… که در این صورت پشت سر چنین فردی خواندن نماز جائز است اما اگر فسق به نماز تعلق می گرفت مثلا در رکن یا شرط یا سنتی در نماز به صورت عمدی خلل وارد می کرد در چنین صورتی اقتدا کردن به چنین فرد فاسقی جائز نیست.

این خلاصه ای از اختلاف علما و مذاهب بود که هریک از آیات و احادیث دلیل دارند که برای طولانی نشدن مطلب از بیان دلایل هریک از مذاهب صرف نظر کردم.

اما با احترام به نظر همه مذاهب و علما باید بگویم که: امامت فرد فاسق و خواندن نماز پشت سر چنین فردی صحیح است و قول راجح هم همین است. چون مسلمانی که نمازش صحیح باشد، خواندن نماز پشت سر او هم صحیح است و از طرفی بسیاری از صحابه پشت سر برخی از کسانی که به ظلم و فسق معروف و مشهور بودند؛ نماز خواندند.
چنانچه عبدالله ابن عمر رضی الله عنهما پشت سر ظالمترین فرد یعنی حجاج بن یوسف ثقفی نماز خواند.
 
برهمین اساس امام طحاوی رحمه الله در کتاب «عقیده طحاویه» که این کتاب مورد تأیید علمای اهل سنت می باشد، می گوید: «وَنَرَى الصَّلَاهَ خَلْفَ کُلِّ بَرٍّ وَفَاجِرٍ مِنْ أهل القبله »: «ما معتقدیم نماز خواندن پشت سر هر نیکوکار و فاجری از اهل قبله جایز است». (عقیده الطحاویه/ ش:۶۹)

تذکر: بهتر این است کسی را که اهل خیر و صلاح است را به عنوان امام انتخاب کرد و پشت سرش نماز خواند.

خلاصه: اگر فردی فاسق امامت مسجد و افرادی را بر عهده داشت واجب است که او را نصیحت کرد اما چنانچه نصیحت را قبول نکرد؛ اگر اخراج کردنش باعث به وجود آمدن فتنه نمی شد باید از سمت امامت اخراج شود اما اگر اخراج کردنش سبب فتنه می شد مقتدی ها برای توبیخ کردنش به مسجد دیگری بروند و اگر این کار ممکن نبود به خاطر دفع فتنه و مصلحت جامعه می توان پشت سرش نماز خواند.