وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
مالکی‌ها، از جمله ابن ابی زید و ابن العربی جواب دادن عطسه را فرض عین می‌دانند و صحیح هم همین است. پس بعنوان مثال اگر اهل مجلسی شنیدند که عطسه‌زننده گفت: الحمد لله، باید در جوابش، بگویند: یرحمک الله. و جواب دادن یک نفر، کفایت نمی‌کند. بلکه همه باید به او جواب بدهند. زیرا فرض عین است نه فرض کفایه.
عادت رسول خدا صلی الله علیه وسلم این بود که هنگام عطسه زدن، دست یا لباسش را جلوی دهان مبارکش می‌گرفت تا صدایش را پایین بیاورد[۱].
پس سنت است که مسلمان، هنگام عطسه زدن، صدایش را بلند نکند.
در حدیثی دیگر، رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود:
«شَمِّتْ أَخَاکَ ثَلاَثًا فَمَا زَادَ فَهُوَ زُکَامٌ»[۲].
«سه بار، جواب عطسه‌ی برادرت را بده. و اگر بیش از این، عطسه زد، سرماخوردگی است».
یعنی اگر کسی یک بار عطسه زد و گفت: الحمد لله، در جوابش بگو: یرحمک‌الله. و بار دوم و سوم هم به او بگو: یرحمک الله. اگر برای چهارمین بار، عطسه زد، به او بگو: خداوند، تو را عافیت بخشد.
مردی نزد رسول خدا صلی الله علیه وسلم عطسه زد. آن حضرت صلی الله علیه وسلم به او گفت: یرحمک‌الله. اما هنگامی که دوباره عطسه زد، رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «این مرد، سرماخورده است»[۳].
ابن قیم رحمه الله می‌گوید: رسول خدا صلی الله علیه وسلم با گفتن جمله‌ی «این مرد، سرما خورده است» می‌خواست یادآور شود که او بیمار است و نیاز به دعای عافیت دارد.
دیگر اینکه عذر جواب ندادن به عطسه را بیش از سه بار، بیان کرد. همچنین به آن مرد، تذکر داد که بیمار است و باید به فکر مداوای بیماری‌اش باشد زیرا اگر سهل‌انگاری کند، بیماری‌اش شدت می‌گیرد و مداوایش دشوار می‌شود.
باید دانست که سخنان رسول خدا صلی الله علیه وسلم سرتاسر حکمت، رحمت، علم و هدایت است[۴].
و در روایتی دیگر آن حضرت صلی الله علیه وسلم فرمود:
«إذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ فَلْیُشَمِّتْهُ جَلِیسُهُ فَإِنْ زَادَ عَلَى ثَلَاثٍ فَهُوَ مَزْکُومٌ وَلَا یُشَمَّتُ بَعْدَ ثَلَاثٍ»[۵].
«هرگاه، یکی از شما عطسه زد، هم‌نشینش بگوید: یرحمک‌الله. اما اگر بیشتر از سه بار، عطسه زد، باید بداند که سرما خورده است و دیگر، جوابش را ندهد یعنی یرحمک‌الله نگوید». علما می‌گویند: اگر بیشتر از سه بار، عطسه زد، برایش دعای عافیت نماید.
مسأله‌ی اول: اگر کسی عطسه زد و الحمد لله گفت ولی شما الحمد لله او را نشنیدید اما فردی که کنارش نشسته است، شنید و شما دانستید که الحمد لله گفته است. در چنین حالتی چه باید کرد؟
در این صورت، باید به او یرحمک‌الله گفت. اما اگر الحمد لله گفتن او برای شما محرز نشد، به او یرحمک‌الله، نگویید.
[۱]– ابوداود (۵۰۲۹)، ترمذی (۲۷۴۵)، احمد (۲/۴۲۹) و نگا: صحیح الجامع (۴۷۵۵) تألیف آلبانی.
[۲]– ابوداود (۵۰۳۴- ۵۰۳۵) مرفوعاً و موقوفاً و نگا: صحیح الجامع (۳۷۱۵).
[۳]. مسلم (۲۹۹۳).
[۴]– زادالـمعاد (۲/۴۴۱).
[۵]– سنن ابی داود (۵۰۲۵) و ابن قیم این حدیث را در زادالـمعاد (۲/۴۴۱) حسن دانسته است.