تواضع به چه می گویند؟

تواضع یا فروتنی خود را برتر و بالاتر از کسی ندانستن است، در عوض فرد مسلمان باید هرکس را چه فقیر و چه ضعیف و چه در مقامی پایین تر از خودش، بزرگ بدارد. خداند متعال همه ما را به فروتنی امر نموده و می فرماید: {واخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین} [شعراء: ۲۱۵] یعنی: ” و براى آن مؤمنانى که تو را پیروى کرده‏اند بال خود را فرو گستر!”، منظور تواضع و فروتنی در برابر تمام انسان ها است. همچنین می فرماید: {تلک الدار الآخره نجعلها للذین لا یریدون علوًا فی الأرض ولا فسادًا والعاقبه للمتقین} [قصص: ۸۳] یعنی: ” آن سراى آخرت را براى کسانى قرار مى‏دهیم که در زمین خواستار برترى و فساد نیستند و فرجام [خوش] از آن پرهیزگاران است.”

از فضیل بن عیاض درباره ی تواضع سؤال شد. او پاسخ داد: آن است که در برابر حق سرفرود آورده و بدان تن دردهد حتی اگر آن را از کودکی خردسال بشنود آن را بپذیرد و یا اگر از نادان ترین مردم بشنود آن را قبول دارد.

حضرت ابوبکر -رضی الله عنه- می گوید: هیچکسی از مسلمانان دیگری را کوچک نداند، چرا که کوچکترین مسلمانان در نزد خداوند بزرگ است.

چنانچه گفته اند: فروتنی، تاجی است بر سر انسان.
تواضع رسول خدا صلى الله علیه و سلم:

خداوند متعال به پیامبرش صلى الله علیه و سلم اختیار داد تا میان آنکه چیامبری بنده یا پیامبری پادشاه باشد یکی را برگزیند، پیامبر صلى الله علیه و سلم بدلیل تواضعی که داشت پیامبر و بنده بودن را برگزید.

تواضع از بارزترین خصوصیات اخلاقی حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و سلم بود. نمونه های بسیاری از فروتنی و تواضع آن حضرت صلى الله علیه و سلم موجود است از جمله ی آن ها:

یکبار از حضرت عائشه -رضی الله عنها- سؤال شد: پیامبر صلى الله علیه و سلم در میان خانواده اش چگونه رفتار می کرد؟ پاسخ داد: « کان فی مهنه أهله (یساعدهم)، فإذا حضرت الصلاه قام إلى الصلاه.» [بخاری] یعنی: ” ایشان به کار خانه ی خویش مشغول بودند(آنان را کمک می نمود) و چون هنگام نماز می رسید، به نماز برمی آمدند.”

آن حضرت صلى الله علیه و سلم خود شیر گوسفندان را دوشیده، کفش هایش را می دوخت، جامه اش را وصله می زد، با خدمتکارش غذا می خورد، خود از بازار وسایل می خرید و با دستان خویش حملشان می کرد، در سلام کردن بر طرف مقابل پیشی می گرفت و با او دست می داد، برای او فرقی نمی کرد که آن شخص کوچک باشد یا بزرگ، سیاه باشد یا سرخ و بنده باشد یا آزاد. آن حضرت صلى الله علیه و سلم خود را از یارانش جدا نکرده و در کارها چه کم و چه زیاد با آنان همکاری می نمود.

زمانی که پیامبر صلى الله علیه و سلم مکه را فتح کردند، درحالی وارد آن شدند که سر خویش را بخاطر تواضع در برابر پروردگار جهانیان چنان به زیر افکنده بود که چیزی نمانده بود به پشت شترش برسد. سپس آن حضرت صلى الله علیه و سلم همه ی اهل مکه را بخشیده و از آنان درگذشت و فرمود: (اذهبوا فأنتم الطلقاء) یعنی: “بروید که شما همه آزادید.”[سیره ابن هشام] .