احتیاط و پرهیز از تکفیر

امام شوکانی در سیل الجرار می­گوید: برای مسلمانی که ایمان به خدا و روز آخرت دارد، شایسته نیست علیه مسلمانی حکم کفر صادر کند مگر اینکه دلیل و برهانی واضح­تر از روز روشن در دست داشته باشد چون در احادیث صحیحی که از طریق جماعتی از اصحاب صادر شده، روایت است که رسول الله  صلی الله علیه و سلم فرمود: «مَنْ قَالَ لِأَخِیهِ یَا کَافِرُ فَقَدْ بَاءَ بِهَا أَحَدُهُمَا» وفی لفظ آخر فی الصحیحین وغیرها «مَنْ دَعَا رَجُلًا بِالْکُفْرِ أَوْ قَالَ عَدُوَّ اللَّهِ وَلَیْسَ کَذَلِکَ إِلَّا حَارَ عَلَیْهِ»[۱]: «هرکس به برادرش بگوید: «ای کافر»؛ به تحقیق به یکی از آن­ها برمی­گردد» و در لفظ دیگر در صحیحین آمده که «هرکس نفری را کافر بخواند یا بگوید: ای دشمن خدا و او چنین نباشد، به گوینده برمی­گردد.» در این احادیث و آنچه در این زمینه وارد است بزرگترین منع و موعظه برای عدم تعجیل در تکفیر وجود دارد.

خداوند متعال می­فرماید: ﴿مَّن شَرَحَ بِٱلۡکُفۡرِ صَدۡرٗا﴾ «کسی که نسبت به کفر شرح صدر داشته باشد و دلخوش باشد.» پس اطمینان قلبی پیدا کردن نسبت به کفر و آرام گرفتن نفس به آن برای تحقق آن لازم است؛ بنابراین صرف عقاید شرک در کسی برای تحقق کفر کافی نیست خصوصاً همراه با آن نسبت به مخالفتش با طریقه و راه اسلام جاهل باشد. صادر شدن یک عمل کفری از کسی که به واسطه­ی آن قصد خروج از دین اسلام را ندارد و یا گفتن یک کلمه­ی کفری که به آن معتقد نیست، معتبر نمی­باشد و باز هم امام در ردی که بر کتاب «حدائق الازهار» دارد در مورد سجده کردن برای غیر خداوند می­گوید: باید آن را به قصد و نیت سجده کننده مقید نمود، اگر نیت او از سجده، ربوبیت و پروردگاری کسی باشد که برایش سجده می­کند با این سجده برای پروردگار عالم شریک قائل شده و مشرک می­شود اما اگر جز تعظیم قصد دیگری نداشته باشد، همان­گونه که این مسئله برای بسیاری از کسانی که بر پادشاهان عجم وارد می­شوند، روی می­دهد که به قصد تعظیم زمین را می­بوسند، این کار موجب کفر نیست و همه­ی کسانی که عالم به مسائل دینی هستند، می­دانند که تکفیر کسی به طور قطع، چیزی است که در آن قدم­ها دچار لغزشند و هرکس دینش را به خطر اندازد، نسبت به خود مرتکب جنایت شده است.[۲]

 

[۱]– متفق علیه.

[۲]– سیل الجرار (ص: ۵۸۰)