آیا پیغمبر (صلی الله علیه و سلّم ) در شب معراج پروردگارش را دیده است؟

اغلب صحابه نظرشان بر این است که پیغمبر (صلی الله علیه و سلّم ) در شب معراج خدا را ندیده است.

از عایشه رضی الله عنها ثابت شده است که فرمودند :  مَنْ حَدَّثَکَ أَنَّ مُحَمَّدًا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ رَأَى رَبَّهُ فَقَدْ کَذَبَ وَهُوَ یَقُولُ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصَارُ … ) روایت بخاری ( التوحید/۶۸۳۲) ، یعنی : هر کس به تو گفت محمّد (صلی الله علیه و سلّم ) پروردگارش را دیده است ، دروغ گفته است چون او می فرماید : چشمها او را در نمی یابند …

و از ابوذر روایت شده است که از رسول الله (صلی الله علیه و سلّم ) پرسیدم  : ” هَلْ رَأَیْتَ رَبَّکَ؟ قَالَ نُورٌ أَنَّى أراه ” روایت مسلم ( الإیمان/۲۶۱) ، یعنی : آیا پروردگارت را دیده ای ؟ فرمودند : او نور است چگونه او را ببینم .

از ابن عباس نقل شده که گفته است : مَا کَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَهً أُخْرَى. قَالَ: رَآهُ بِفُؤَادِهِ مَرَّتَیْنِ. روایت مسلم (الإیمان/۲۵۸) ، یعنی ابن عباس در مورد این آیه چنین میگوید: “آنچه را دل دید انکار نکرد ، قطعاً بار دیگری هم او را دیده است”، می گوید با دل، خدا را دو بار دیده است .

ابن قیّم می گوید : و عثمان بن سعید دارمی در کتابش { الرؤیه } نقل می کند که : اجماع صحابه بر این است که پیغمبر (صلی الله علیه و سلّم ) شب معراج خدا را ندیده است ، و بعضی از علماء ابن عباس را از این اجماع استثنا می کنند ، و استاد ما {ابن تیمیه } می گوید در حقیقت او مخالفت نکرده است ، چون ابن عباس نگفته که او را با دو چشم سر دیده است و احمد نیز بر این اعتماد نموده در یکی از دو روایتها ، چنانکه گفته است : خدای عزّ و جلّ را دیده ، امّا نگفته که با دو چشم سر دیده است ، و عبارت احمد همان عبارت ابن عباس – رضای خدا بر آنان باد – است . و توضیحش برحدیث دیگری که می فرماید : پرده اش نور است ، و آن نور اوست – خدا دانا تر است – آن نوری که در حدیث ابوذر رضی الله عنه ذکر شده ، ( نوری را دیدم ) .

به کتاب اجتماع الجیوش الإسلامیه ج ۱ ص : ۱۲ مراجعه شود .-  دلالت بردرستی آنچه که استاد ما در مورد معنای حدیث گفته است دارد ، و شیخ الإسلام – رحمت خدا بر او باد – می گوید : ( فصل ) امّا دیده شدن خداوند ، آنچه در حدیث صحیح از ابن عباس روایت و ثابت شده است که : محمّد با قلبش دو بار پروردگارش را دیده ، و عایشه – رضی الله عنها – دیده شدن خداوند را انکار کرده است . بعضی از مردم در بین این دو مفهوم مخالف بدین صورت توافق حاصل کرده اند : عایشه دیدن خدا را با چشم سر انکار، و ابن عباس رؤیت خدا را با قلب اثبات نموده اند ، عباراتی که از ابن عباس ثابت شده اند یا مطلق اند و یا با قید ” قلب ” ذکر شده اند ، یک بار می گوید محمّد خدایش را دیده و یک بار می گوید محمّد او را دیده است ، و از ابن عباس عبارت صحیحی ثابت نشده که پیغمبر با چشم سر خدایش را دیده باشد .

و همچنین امام احمد یکبار مطلق می گوید : خدا را دیده ، و یکبار می گوید با قلبش خدا را دیده ، هیچ کس از امام احمد نشنیده است که پیغمبر خدا را با چشم سر دیده است ، امّا بعضی از یارانش کلام مطلق او را شنیده و خود دیدن با چشم را برداشت کرده اند ، همچنانکه بعضی از مردم کلام مطلق ابن عباس را شنیده و دیدن با چشم را از آن درک کرده اند ، در عین دلیلها چیزی وجود ندارد که مقتضی چنین معنایی باشد ، و از هیچیک از اصحاب هم چیزی ثابت نشده نه در کتاب و نه در سنّت که چنین مفهومی از آن دریافت شود بلکه نصوص و عبارات صحیح بیشتر بر نفی آن دلالت دارند چنانکه در صحیح مسلم از ابوذر روایت شده است که می گوید : از رسول الله ( صلی الله علیه و سلّم ) پرسیدم آیا خدا را دیده ای ؟ در جواب فرمودند : او نور است چگونه می توانم او را ببینم . و خداوند می فرماید : سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا… اسراء / ۱ ، یعنی : “منزه است آن [خدایى] که بنده‏اش را شبانگاهى از مسجد الحرام به سوى مسجد الاقصى که پیرامون آن را برکت داده‏ایم سیر داد تا از نشانه‏هاى خود به او نشان دهیم.” در صورتی که خودش را به او نشان می داد ذکر کردن آن شایسته تر بود ، و همچنین می فرمایند : أَفَتُمَارُونَهُ عَلَى مَا یَرَى ۱۲/ النجم ، یعنی : “آیا در آنچه دیده است با او جدال مى‏کنید” ، لَقَدْ رَأَى مِنْ آیَاتِ رَبِّهِ الْکُبْرَى ، ۱۸/ النجم ، یعنی : “به راستى که [برخى] از آیات بزرگ پروردگار خود را بدید” . اگر با چشم خود او را می دید ذکر کردن آن اولویت بیشتری داشت .

با نصهای  صحیح و اتفاق سلف این امّت ثابت شده است که ” هیچ کس در این دنیا خدا را نمی بیند مگر اختلافی که در مورد رؤیت خاص پیغمبر ( صلی الله علیه و سلّم ) روی داده است در حالیکه اتفاق دارند بر اینکه در قیامت همه مسلمانان خدا را می بینند چنانکه ماه و خورشید را می بینند . و خدا از همه داناتر است .

برگرفته از کتاب: مجموع فتاواى ابن تیمیه ج : ۶ / ص : ۵۰۹-۵۱۰