آیا تمام مسلمانان می توانند با رؤیت هلال رمضان در یک مکان روزه بگیرند و یا عید کنند؟

آیا با رؤیت هلال رمضان دریک مکان، روزه بر همه ی مسلمانان در تمام کشورها واجب می شود؟ مسلمانانی که در سرزمین های کفر زندگی می کنند که رؤیت شرعی در آنجا محقق نمی شود چگونه روزه بگیرند؟

 

 

الحمدلله،

علمای اسلام در این مسئله نظریات متفاوتی دارند، یعنی هنگامی که رؤیت هلال در یکی از شهرهای مسلمین به اثبات برسد، آیا عمل به مقتضای آن بر سایر مسلمین نیز واجب می گردد یا نه؟

عده ای از علما گفته اند که تمام مسلمین بر اساس همین رؤیت عمل کرده و روزه بشوند. این دسته از علما عام بودن آیه ی ذیل را دلیل عنوان کرده اند: [فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ] (بقره ۱۸۵)

 

این علما می گویند: خطاب پیامبرصَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ در حدیث «إِذَا رَأَیْتُمُوهُ فَصُومُوا» برای جمیع مسلمانان عام است.مشخص است که مقصود از رؤیت مذکور این نیست که هر فردی جداگانه آن را رؤیت نماید، زیرا مشکل است که همه ی افراد بتوانند آن را مشاهده کنند، بلکه مقصود رؤیت کسانی است که با رؤیت شان، دخول ماه به اثبات می رسد و این در هر مکانی عام است.

عده ای دیگر از علما گفته اند: اگر مطلع یک کشور با مطلع کشوری که هلال در آن رؤیت شده متفاوت باشد در این صورت رؤیت اهل آن کشور برای کشور دیگر ملاک نیست. بلکه اهل هر کشوری با رؤیت خودشان عمل بکنند؛ ولی اگر مطالع یکی باشد آن وقت مردم کشوری که رؤیت در کشورشان به اثبات نرسیده، باید به رؤیت کشوری که در مطلع یکی هستند عمل نمایند.

این علما از دلایلی استدلال می کنند که علمای دسته اول استدلال کرده بودند البته با شیوه ای دیگر؛ این علما از آیه ی« فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ » چنین استنباط می کنند: معلوم است که مقصود از رؤیت، رؤیت هر فرد بصورت جداگانه نیست، بنابراین همانگونه که افراد کشوری که هلال را دیده اند بدان عمل می کنند باید افراد کشوری که رؤیت در آنجا به اثبات نرسیده است ولی مطلعش با مطلع آن یکی است روزه بشوند. بعنوان مثال: دو کشور که در مطلع متحد هستند، در یکی از این دو کشور رؤیت هلال ثابت می شود و در دیگری به اثبات نمی رسد. در چنین حالتی همانگونه که افراد کشوری که هلال را رؤیت نموده اند روزه می گیرند به همان ترتیب افراد کشوری که رؤیت در آن ثابت نشده، نیز روزه بگیرند. اما کشورهایی که مطالع شان با هم متفاوت است رؤیت اهل کشور برای اهل کشوری دیگر معیار نیست چون آنها نه حقیقتاً و نه حکماً هلال را ندیده اند.

این عده همچنین از حدیث رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ که می فرماید: «با رؤیت هلال روزه بگیرید و با رؤیت آن روزه را بخورید.» چنین استدلال می کنند: اگر مکانی با مکان افرادی که هلال را رؤیت کرده اند از حیث مطلع متفاوت باشد پس اهل آن مکان نه حقیقتاً و نه حکماً هلال را مشاهده نکرده اند. این گروه از علما می گویند، توقیت ماهیانه همچون توقیت روزانه است. پس شهر ها همان گونه که در اوقات سحر و افطار هر روز با هم مختلف هستند پس بایستی در روزه و افطاری ماهانه نیز متفاوت باشند و مشخص است که به اتفاق مسلمین اختلاف روزانه تأثیر گذار است.

بنابراین کسانی که در شرق زندگی می کنند روزه و افطاری آنان قبل از کسانی است که در غرب بسر می برند. از این جهت وقتی که در توقیت روزانه به اختلاف مطالع حکم می کنیم عین همین حکم را در مورد توقیت ماهانه نیز اعتبار می کنیم.

علمای مذکور می گویند برای هیچ کس ممکن نیست از آیات و احادیثی که به صورت عام آمده اند استدلال نموده و بگوید که حکم این نصوص برای تمام مسلمین در تمامی نقاط دنیا عام است. مانند نصوص ذیل:

[فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الأبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الأسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَی اللَّیْلِ »( بقره:۱۸۷)

[پس هم اکنون- در شب- با زنانتان آمیزش کنید و چیزی را بخواهید که الله تعالی برایتان لازم دانسته است و بخورید و بیاشامید تا آنگاه که رشته سپیده ی بامداد از رشته سیاه شب برایتان واضح و آشکار می گردد. و سپس روزه را تا شب ادامه دهید.] [إِذَا أَقْبَلَ اللَّیْل مِنْ هَا هُنَا، وَأَدْبَرَ النَّهَارُ مِنْ هَا هُنَا، وَغَرَبَتِ الشَّمْسُ- فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ] بخاری (۱۹۵۴)، مسلم (۱۱۰۰)

[هر گاه شب از این سمت به شما روی آورد و روز از این سمت به شما پشت نمود و خورشید غروب کرد وقت افطار فرا رسیده است.]

همچنین است توضیح این آیه: « فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ » ( بقره۱۸۵) و توضیح این حدیث پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ :[ إِذَا رَأَیْتُمُوهُ فَصُومُوا، وَإِذَا رَأَیْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا.]

گفتار مذکور گفتاری وزین و قیاسی صحیح می باشد.

بعضی از علما فتوا داده اند مسئله ی آغاز و اتمام رمضان به ولی امر مسلمین واگذار می شود، هر گاه او با استناد شرعی دستور به روزه یا عید بدهد به مقتضای آن عمل می شود که این امر سبب وحدت کلمه و اتحاد مسلمانان می گردد. این علما برای صدور این حکم به عام بودن این حدیث استناد نموده اند: «الصَّوْمُ یَوْمَ تَصُومُونَ، وَالْفِطْرُ یَوْمَ تُفْطِرُونَ»رمضان همان روزی است که روزه می گیرید و خوردن روزه ( عید) روزی است که روزه را می خورید. ابوداود (۲۳۴۴)،

در خصوص مسئله ی مذکور اقوال و نظریات متعددی از علما و دانشمندان دینی نقل شده و اختلافات زیادی ذکر گردیده است. ( که از بیان همه آن ها معذوریم).

اما قسمت دوم سؤال: مسلمانانی که در شهرهای کفار زندگی می کنند و رؤیت شرعی در آنجا محقق نمی شود چه کار باید بکنند؟

پاسخ این است که برای این افراد اثبات هلال از طریق شرعی امکان پذیر است، اگر برایشان مشکلی نباشد جهت رؤیت هلال به آسمان نگاه کنند و اگر مشکلی وجود داشته باشد بر اساس رؤیت یکی از کشورهای اسلامی عمل نموده و روزه بگیرند و چنانچه فتوای دوم را ترجیح بدهیم و بگوییم که اگر مطالع کشورها مختلف باشد پس رؤیت هر کشوری جدا گانه معتبر است و کشوری که این افراد در آن ساکن هستند مطلعش با مطلع کشوری که که رؤیت در آن ثابت شده فرق بکند در این صورت می گوییم این ها به نزدیک ترین کشور اسلامی ملحق شده و روزه ی خود را با آن محاسبه بکنند و این بهترین کار ممکن است.

 

شیخ ابن عثیمین- کتاب الدعوه (۵ ) (۲/۱۵۲- ۱۵۶)