آداب رفتار با حیوانات

پیامبر صلى الله علیه وسلم برای اصحابش تعریف می کند که مردی داشت در راهی می رفت، سخت تشنه شد و دنبال آب می گشت تا بنوشد. و چاهی را دید در آن فرو شد و آب آشامید، و بعد از آن بیرون شد، ناگهان سگی را دید که از شدت تشنگی زبان از کامش برآمده بود، از تشنگی خاک خیس را می خورد. با خود گفت: این سگ هم مثل من به سختی تشنه شده، پس به چاه درآمده کفشش را آب کرده آنرا بدهن خود گرفت، از چاه بالا آمد و سگ را سیراب کرد، خداوند مزد این عمل را داد و او را آمرزید. صحابه گفتند: یا رسول الله، آیا در کمک کردن به چارپایان پاداش داده می شود؟ آن حضرت صلى الله علیه و سلم فرمود: (فی کل ذات کَبِد رَطْبَه أجر) یعنی: « در(کمک به) هر جگر تازه ای پاداش است.» [متفق علیه]

***

خداوند انسان را خلق کرد و او را کرامت بخشید و حیوانات را برای خد.مت به او در برآوردن نیازهایش به تسخیرش در آورد. انسان از گوشت و شیر آن ها تغذیه نموده و لباس هایش را از پشم و پوست آنان می سازد و برخی را برای زیبایی و علاقه نگاه می دارد.

خداوند متعال می فرماید: {والأنعام خلقها لکم فیها دفء ومنافع ومنها تأکلون. ولکم فیها جمال حین تریحون وحین تسرحون. وتحمل أثقالکم إلى بلد لم تکونوا بالغیه إلا بشق الأنفس إن ربکم لرءوف رحیم. والخیل والبغال والحمیر لترکبوها وزینه ویخلق ما لا تعلمون} [نحل: ۵-۸] یعنی: « و چارپایان را براى شما آفرید در آنها براى شما [وسیله] گرمى و سودهایى است و از آنها مى‏خورید * و در آنها براى شما زیبایى است آنگاه که [آنها را] از چراگاه برمى‏گردانید و هنگامى که [آنها را] به چراگاه مى‏برید * و بارهاى شما را به شهرى مى‏ب رند که جز با مشقت بدنها بدان نمى‏توانستید برسید قطعا پروردگار شما رئوف و مهربان است * و اسبان و استران و خران را [آفرید] تا بر آنها سوار شوید و [براى شما] تجملى [باشد] و آنچه را نمى‏دانید مى‏آفریند.»

از جمله آدابی که باید انسان مسلمان در برخورد با حیوانات رعایت کند، موارد زیر می باشند:

شکر خداوند به خاطر این نعمت:

این کار با استفاده و به کار بستن درست و بجای آن حیوان و دادن حق خداوند، زکات و صدقات، که در آن است به انجام می رسد.

مهربانی با حیوانات:

مسلمان برای حیوانات غذا، آب و مکان مناسبی را مهیا می کند. عرب همواره به اسب اهمیت داده و به تربیت آن همت می گمارد و می کوشید تا اصالت آن را به خوبی محفوظ دارد. پیامبر صلى الله علیه و سلم با عبای خود صورت اسبش را دست می کشید. صحابی جلیل القدر حضرت ابوقتاده رضی الله عنه گربه ای را دید که دنبال آب می گشت، ظرف آب را برایش مایل نمود تا آنکه آب نوشید و بازگشت.

رسول خدا صلى الله علیه و سلم از زنی که وارد آتش دوزخ شده است بخاطر آنکه گربه ای را زندانی کرده و آن را از خوردن و نوشیدن باز داشته است. آن حضرت صلی الله علیه و سلم: (دخلت امرأه النار فی هِرَّه ربطتها، فلم تطعمها، ولم تدْعها تأکل من خشاش (حشرات) الأرض) یعنی: « زنی وارد دوزخ گشت به خاطر گربه ایکه آن را بسته و نه طعامش داده و نه گذاشت که از حشرات و گزندگان زمین بخورد.» [متفق علیه]

همچنین آن حضرت صلى الله علیه و سلم می فرماید: (ما من مسلم یغرس غرسًا أو یزرع زرعًا؛ فیأکل منه طیر أو إنسان أو بهیمه إلا کان له به صدقه) یعنی: «مسلمانی نیست که نهالی را بکارد یا کشتی را زراعت نماید و از آن پرندگان یا انسانی بخورد مگر آنکه برای او بخاطر آن صدقه ای نباشد.» [مسلم]

بار بیش از طاقت بر آنان سوار نکنند:

مسلمان با سوار کردن باری بیش از طاقت حیوان بر آن سخت نمی گیرد. پیامبر صلى الله علیه و سلم وارد بستان یکی از مردان انصار گردید و شتری را مشاهده نمود، وقتی شتر رسول خدا صلی الله علیه و سلم را دید نالیدن گرفت و از چشمانش اشک روان شد. پیامبر صلی الله علیه و سلم بسوی آن شتر رفت و پشت گوش هایش را نوازش کرد و شتر آرام گرفت. پرسید که صاحب شتر کیست، جوانی از انصار آمده و گفت: من صاحب آن هستم، یا رسول الله – صلی الله علیه و سلم. آن حضرت صلى الله علیه و سلم فرمود: (أفلا تتقی الله فی هذه البهیمه التی ملَّکک الله إیاها؛ فإنه شکا إلى أنک تُجیعه وتُدئبه (تتعبه وترهقه) یعنی: « آیا در مورد این حیوانی که خدا ترا مالک آن نموده از پروردگار نمی ترسی؟ زیرا او بمن شکایت می کند که تو او را گرسنه نگه داشته و خسته اش می کنی.» [ابوداود]

پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم فرموده است: (إن الله تبارک وتعالى رفیق یحب الرفق، ویرضى به، ویعین علیه ما لا یعین على العنف، فإذا رکبتم هذه الدواب العجم (التی لا تتکلم) فأنزلوها منازلها (أریحوها فی المواضع التی اعتدتم الاستراحه فیها أثناء السفر) یعنی: « همانا خداوند تبارک و تعالی نرم رفتار است و نرم رفتاری را دوست می دارد و بدان خرسند می گردد و برای آن چنان یاری می رساند که برای بدرفتاری چنان نمی کند. پس هرگاه بر این چهارپای زبان بسته سوار شدید، آن را در منزلگاه هایش فرود آورید(یعنی آن را در جاهایی که برای استراحت آن ها در جریان مسافرت آماده نموده اید، استراحت دهید)»  [مالک]

آزار و شکنجه ندادن حیوانات:

دین اسلام تأکید فراوان بر مهربانی و دلسوزی دارد. برهمین اساس انسان مسلمان حیوان یا پرنده ای را نمی آزارد و چه برسد که با آتش آن را عذاب دهد. رسول خدا صلى الله علیه و سلم لانه ی مورچه ای را دید که صحابه سوزانده بودند، پرسید: (من حَرَّق هذه؟) یعنی: « چه کسی این را سوزانده است؟» گفتند: ما. فرمود: (إنه لا ینبغی أن یعذِّب بالنار إلا رب النار)  یعنی: « همانا نمی سزد که جز پروردگار آتش، کسی به آتش عذاب نماید.» [ابوداود].

همچنین یکبار پیامبر صلى الله علیه و سلم بر الاغی گذشت که بر صورتش داغ نهاده بودند. فرمود: (لعن الله الذی وسمه) یعنی: «لعنت بر آنکس باد که آن را داغ کرده است.» [مسلم] و ام المؤمنین عایشه -رضی الله عنها- در سفر همراه رسول الله صلى الله علیه و سلم بود. همانطور که سوار بر شتر بود، آن را به شدت می راند، رسول خدا صلى الله علیه و سلم به او فرمود: (علیک بالرفق)  یعنی: «با او به نرمی رفتار کن.» [مسلم]

حیوان را نشانه ی تیراندازی قرار ندهید:

مسلمان پرندگان یا حیوانات را هدف تیراندازی خود قرار نمی دهد. عبد الله بن عمر رضی الله عنهما بر چند بچه از قریش گذشت که پرنده ای را بر جای بلندی بسته بودند و به او تیر می انداختند. وقتی ابن عمر رضی الله عنهما را دیدند فرار کردند. ابن عمر رضی الله عنهما گفت: چه کسی این کار را کرده ؟ خداوند لعنت کند کسی را که چنین کرده است. رسول الله صلى الله علیه و سلم کسی را که جانداری را نشانه ی هدف گیری خود قرار دهد را لعن نموده است. [مسلم].

انس رضی الله عنه پسربچه هایی را دید که مرغی را بسته و به او تیر می انداختند، به آنان گفت: پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم از اینکه به حیوانات ستم روا داشته شود نهی کرده است. [بخاری]

جدا نساختن پرندگان کوچک و مادرشان از همدیگر:

رسول الله صلی الله علیه و سلم در سفری همراه اصحاب بودند. اصحاب حمره (نام پرنده ای است) را دیدند که دو جوجه اش همراهش بود، دو جوجه اش را گرفتند و حمره آمده و چنان  بشدت بال بال می زد که انگار داشت شکایت می کرد. پیامبر صلی الله علیه و سلم مقصود آن پرنده را فهمیده و فرمود: (من فجع هذه بولدها؟ ردوا ولدها إلیها) یعنی: «چه کسی این حیوان را برای بچه اش به فریاد آورده؟ فرزندش را به او بازگردانید!» [ابوداود]

نرم رفتاری با حیوان در هنگام ذبح:

مسلمان هیچ حیوانی را سربریده یا شکار نمی نماید مگر به دلیل شرعی خاصی و در آن حال نیز لازم است که در مرود حیوان با مهربانی و نیکی رفتار کند. پیامبرخدا صلى الله علیه و سلم می فرماید: (إن الله کتب الإحسان على کل شیء؛ فإذا قتلتم فأحسنوا القتله، وإذا ذبحتم فأحسنوا الذبح، ولْیُحِدَّ أحدکم شفرته ولْیُرِح ذبیحته) یعنی: « هر آئینه خداوند احسان و نیکی را بر هر چیز واجب نموده است، پس چون کشتید، نیکو بکشید و چون حیوانی را ذبح نمودید، نیکو ذبح کنید، باید که تیغ خود را تیز کرده و ذبیحه ی خود را راحت نمایید.» [مسلم].

همچنین می فرماید: (من رحم ولو ذبیحه عصفور رحمه الله یوم القیامه) یعنی: «کسی که بر یک ذبیحه اگرچه گنجشکی هم که باشد رحم آورد، خداوند بر او در روز قیامت رحم می کند.» [طبرانی]

مثله ننمودن حیوانات:

مسلمان حیوانات را با بریدن گوش ها یا هر عضو دیگری از اعضای حیوان در حال حیاتش آزار نمی رساند. از پیامبر صلى الله علیه و سلم روایت شده که فرموده اند: (من مَثَّل بحیوان فعلیه لعنه الله والملائکه والناس أجمعین) یعنی: «آنکه حیوانی را مثله کند، لعنت خدا و فرشتگان و همه ی مردم بر اوست.» [طبرانی]

جز به ضرورت حیوانی کشته نشود:

بدرفتاری انسان با برخی حیوانات به ایجاد اختلال در تعادل طبیعت می انجامد. به عنوان مثال: در بعضی مناطق انسان ها روی به کشتن گربه ها آوردند ولی در عوض تعداد موش ها در آن جا افزوده شده و محصولات کشاورزی را با خطر جدی مواجه ساخت. در نتیجه مجبور به صرف مبالغ بسیاری جهت ساخت سموم و کشنده هایی برای رهایی از دست موش ها گشتند.

معالجه ی حیوان موقعی که بیمار باشد:

انسان مسلمان به مداوای حیوانی که مال اوست همت گمارده و با آن با مهربانی رفتار می نماید.

مترجم: مسعود